Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ograniczeń zakresu podmiotowego ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca ograniczania zakresu podmiotowego ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Literalne brzmienie przepisów tej ustawy wyłącza z jej zakresu szkody powstałe w związku z wydaniem orzeczenia lub decyzji. Zgodnie z wcześniejszym stanem prawnym odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługiwało w wyniku wydania orzeczenia albo decyzji, a nie było konieczne jej wykonanie. Jak podkreśla Rzecznik, ograniczenie odszkodowania i zadośćuczynienia jedynie do wykonania orzeczenia lub decyzji z jednoczesnym pozbawieniem osób represjonowanych rekompensaty z tytułu ich wydania powoduje, że znaczna część dolegliwych represji i krzywd jej nie podlega. Poza odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa w tym trybie pozostają takie represje, jak konieczność ukrywania się (często długotrwałego), utrata pracy, utrata przywilejów emerytalno-rentowych, co zwykle powodowało pogorszenie się sytuacji finansowej całej rodziny represjonowanego. Represje wynikające z samego faktu wydania orzeczenia lub decyzji o internowaniu odczuwalne są w większości przypadków do dziś, np. poprzez niskie renty i emerytury, brak oszczędności, czy składników majątkowych, brak środków na odpowiednie wykształcenie. Regulacja wyłączająca spoza zakresu odszkodowania lub zadośćuczynienia szkodę wynikłą z wydania orzeczenia lub decyzji, które były bezprawne, nie może korzystać z ochrony w świetle zasady sprawiedliwości społecznej wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawnego. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o podjęcie działań w celu poszerzenia katalogu osób uprawnionych z omawianej ustawy, wobec których wydane zostały orzeczenie lub decyzja, bez względu na okoliczność, czy zostały wykonane.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Sprawiedliwości (03.03.2015 r.) stwierdził, że w obecnym stanie prawnym i faktycznym nie zachodzą bezwzględne przesłanki do podjęcia działań legislacyjnych mających na celu poszerzenie katalogu osób uprawnionych do odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Osoby, które opierają swoje roszczenia jedynie na fakcie wydania wobec nich postanowień o tymczasowym aresztowaniu i ściganiu listem gończym od osób internowanych różnią się tak samo, jak osoby ukrywające się przed internowaniem, a mianowicie brakiem represji polegającej na pozbawieniu wolności. W świetle orzecznictwa sądów powszechnych nie ma podstaw do odrębnego stwierdzania nieważności tego typu aktów. Na podstawie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego stwierdza się nieważność jedynie orzeczeń kończących postępowanie, a tym samym nieważność całego postępowania, które doprowadziło do ich wydania. Brak jest przeszkód prawnych, aby osoby represjonowane dochodziły swoich praw przed sądami powszechnymi na podstawie Kodeksu cywilnego. Ponadto ustawodawca stara się łagodzić negatywne skutki represji stosowanych wobec opozycjonistów w okresie PRL poprzez regulację w ustawach szczególnych. Na przykład celem regulacji zawartej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którą za okresy składkowe uważa się również okresy niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, jest usunięcie ujemnych skutków w sferze uprawnień pracowniczych spowodowanych zwolnieniem z pracy za działalność opozycyjną.