Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej.

W Sejmie RP trwają prace nad rządowym projektem ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. Kwestia ta od dawna wymaga kompleksowego rozwiązania. W szczególności niezmiernie istotne pozostaje zagwarantowanie przez państwo najuboższym obywatelom realnych możliwości uzyskania pomocy prawnej na etapie przedsądowym. Obawy Rzecznika budzi jednak potencjalna możliwość pozostawienia poza tworzonym systemem pomocy prawnej sieci studenckich poradni prawnych. Projekt ustawy mówi bowiem o organizacjach pozarządowych mogących ubiegać się o powierzenie prowadzenia punktów pomocy prawnej. Studenckie poradnie prawne (kliniki prawa) funkcjonują w ramach wydziałów prawa poszczególnych szkół wyższych, jednak nie posiadają żadnej formy organizacyjnoprawnej. Również Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych nie może ubiegać się o powierzenie prowadzenia punktów pomocy prawnej, ponieważ, mimo że jest organizacją prowadzącą działalność pożytku publicznego, to nie zajmuje się bezpośrednio udzielaniem porad prawnych. Na obecnym etapie prac legislacyjnych należałoby przyjąć rozwiązania, które wskażą bezpośrednio na kliniki prawa, czy też na studentów zaangażowanych w udzielanie porad prawnych. Ponadto wątpliwości Rzecznika budzi rozwiązanie przewidujące, że ustawa nie ogranicza działalności innych podmiotów w zakresie świadczenia poradnictwa prawnego, w szczególności z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego oraz ochrony praw lokatorów, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej. W praktyce może okazać się, że odesłanie do przepisów o pomocy zinstytucjonalizowanej może utrudnić działalność podmiotów, których funkcjonowanie nie znalazło uregulowania w prawie, w tym klinik prawa. Projektowana ustawa nie powinna ograniczać działalności innych podmiotów w zakresie świadczenia poradnictwa prawnego, chyba że przemawiają za tym szczególnie ważne racje. W przypadku klinik prawa trudno byłoby jednak znaleźć takie powody. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o ustosunkowanie się do poruszonych zagadnień.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Sprawiedliwości (19.06.2015 r.) poinformował, że w dniu 13 maja 2015 r. na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. Obecnie zaplanowano prace właściwych komisji sejmowych, których przedmiotem będzie sprawozdanie Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. Projekt ustawy w wersji skierowanej do Sejmu RP nie uwzględniał studenckich poradni prawnych w kręgu podmiotów uprawnionych do świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej na zasadach określonych w ustawie. Rozwiązanie takie zostało przyjęte przede wszystkim ze względu na odmienność celów działania studenckich poradni prawnych od podstawowych założeń oraz celów projektowanego systemu nieodpłatnej pomocy prawnej. Studenckie poradnie prawne są jednostkami organizacyjnymi wydziałów prawa uniwersytetów i szkół wyższych, których podstawowym celem jest edukacja studentów prawa, uzupełniająca model kształcenia oparty na tradycyjnej strukturze o naukę praktycznego stosowania prawa. Powierzenie studenckim poradniom prawnym wykonywania zadań państwa z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej mogłoby budzić wątpliwości w kontekście zadań uczelni sformułowanych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym. Z kolei zasadniczym celem projektowanej ustawy jest zapewnienie określonym grupom społecznym uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej na najwyższym poziomie, co gwarantuje powierzenie świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej adwokatom i radcom prawnym. Samorządy prawnicze tych zawodów zaufania publicznego sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem czynności zawodowych, w tym również pomocy prawnej i jakości udzielanych porad. Natomiast w przypadku organizacji pozarządowych projekt określa minimalne standardy, które muszą spełniać starając się o powierzenie im prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej.
W toku prac Podkomisji nadzwyczajnej rozważana była kwestia ewentualnego uwzględnienia w projektowanej ustawie studenckich poradni prawnych. Podkomisja zaproponowała umieszczenie uniwersytetów oraz szkół wyższych posiadających wydziały prawa wśród podmiotów, które będą mogły realizować zadania z zakresu edukacji prawnej. Projektowana ustawa, w wersji skierowanej do Sejmu RP, nie ogranicza działalności innych podmiotów w zakresie świadczenia poradnictwa prawnego, w szczególności z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego oraz ochrony praw lokatorów, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej. Intencją projektodawcy nie było ograniczenie działalności w zakresie świadczenia poradnictwa prawnego podmiotów nie objętych regulacjami tej ustawy, w tym m.in. studenckich poradni prawnych. Tym niemniej Podkomisja nadzwyczajna rozpatrująca projekt zaproponowała nowe brzmienie przepisu projektu, w myśl którego projektowana ustawa nie ogranicza działalności w zakresie nieodpłatnego poradnictwa prawnego Wskazana modyfikacja powinna usunąć ewentualne wątpliwości interpretacyjne.