Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie procedury in vitro z dnia 2015-10-29.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie procedury in vitro.
Rzecznik Praw Obywatelskich złożył wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie braku odpowiednich przepisów przejściowych ustawy o leczeniu niepłodności. Ustawa wchodzi w życie 1 listopada 2015 r. W jej wyniku kobiety niepozostające w związku małżeńskim albo we wspólnym pożyciu z mężczyzną, które dotychczas zdeponowały w klinikach zarodki powstałe z ich komórki rozrodczej i komórki anonimowego dawcy nie będą mogły ich wykorzystać, o ile nie będą mieć partnerów deklarujących gotowość do ojcostwa. Zdaniem Rzecznika taka sytuacja narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę ochrony praw nabytych, które wynikają z Konstytucji RP. Dotychczas pobranie komórki, utworzenie zarodka a następnie przechowywanie go do czasu wykorzystania przez kobietę, było uregulowane w umowie cywilnoprawnej zawartej z ośrodkiem leczenia niepłodności. Zdaniem Rzecznika, kobiety miały zatem prawo oczekiwać, że podjęte przez nie działania - zgodne z obowiązującym prawem - będą także w przyszłości dozwolone przez porządek prawny. Wątpliwości Rzecznika budzi także przepis, w którym przewidziano, że po upływie 20 lat od wejścia w życie ustawy lub po śmierci dawców zarodka, zostanie on przekazany do tzw. dawstwa. W rezultacie kobieta, która poddała się wstępnej procedurze i na podstawie umowy cywilnoprawnej klinika pobrała jej komórkę rozrodczą i wytworzyła zarodek z tej komórki i komórki anonimowego dawcy, zostaje postawiona w sytuacji, w której niewykorzystanie tej komórki przez okres 20 lat (a to wykorzystanie w przypadku nieposiadania partnera jest w świetle ustawy niemożliwe) prowadzi do przekazania zarodka. Tym samym, wbrew woli dawczyni, a nawet bez jej wiedzy, inna kobieta może urodzić pochodzące z tej komórki dziecko. Przyjęte rozwiązanie wzbudza wątpliwości z uwagi na chronione konstytucyjnie prawo do prywatności i związaną z nim swobodę decyzji o posiadaniu potomstwa. Nowa regulacja, zarówno w zakresie uniemożliwiającym kobietom wykorzystanie ich zarodków, jak i przewidująca przekazanie ich do dawstwa po upływie określonego czasu, w sposób niezgodny z zasadą prawidłowej legislacji niejako zaskoczyła kobiety, które były już w trakcie procedury in vitro i miały uzasadnione prawo oczekiwać, że będą mogły wykorzystać wytworzony zarodek.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego Rzecznik Praw Obywatelskich nieprawidłowo wskazał przedmiot kontroli. Trybunał zauważył, że z zakwestionowanych przepisów wprost wynika, że dotyczą one tylko par małżeńskich albo konkubinatów, poddających się procedurze in vitro w ramach dawstwa partnerskiego albo dawstwa innego niż partnerskie. Przepisy te pozostają ze sobą w związku i regulują sytuację małżonków i konkubentów decydujących się na skorzystanie z procedury in vitro. Nie mają one natomiast, zdaniem Trybunału, zastosowania do samotnych kobiet, które zdeponowały zarodki przed wejściem w życie ustawy o leczeniu niepłodności. Jeżeli zaś przepis wskazany jako przedmiot kontroli nie ma zastosowania w odniesieniu do podmiotów, ze względu na które wniosek został złożony, to postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym należy umorzyć ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Ponadto, zdaniem Trybunału, kwestionowana regulacja nie może być postrzegana jako pominięcie legislacyjne lecz jako zaniechanie ustawodawcy – jego świadoma decyzja o ograniczeniu kręgu osób, mogących skorzystać z medycznie wspomaganej prokreacji.
W niniejszej sprawie jeden z Sędziów orzekających zgłosił zdanie odrębne. W ocenie Sędziego wniosek Rzecznika spełniał ustawowe wymagania formalne, a Trybunał powinien był rozpoznać merytorycznie ten wniosek oraz wydać wyrok stwierdzający niekonstytucyjność zakwestionowanych przepisów w zakresie, w jakim dotyczą zarodków, które przed dniem wejścia w życie ustawy o leczeniu niepłodności zostały już utworzone z komórek rozrodczych kobiet niezamężnych lub niepozostających w stałym pożyciu i z komórek rozrodczych anonimowych dawców, i które przed tym terminem zostały przekazane do przechowania.