Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W ocenie Rzecznika nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie tylko nie usprawnia postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym, lecz prowadzi wręcz do paraliżu działania Trybunału. Ponadto ustawa ta wkracza w sposób niedopuszczalny w sferę niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów. Zarówno ochrona niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów, jak też właściwe gwarancje proceduralne związane z postępowaniem przed TK, stanowią fundament ochrony praw człowieka w polskim systemie prawnym.

RPO przedstawił we wniosku liczne zastrzeżenia dotyczące w szczególności trybu uchwalenia nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, a także zmian dotyczących m.in. procedury stwierdzenia wygaśnięcia mandatu sędziego TK, postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów TK, wprowadzenia reguły orzekania w pełnym składzie i rozpoznawania spraw według kolejności ich wpływu.

Wątpliwości konstytucyjne budzi m.in. przyspieszone tempo prac legislacyjnych nad projektem ustawy, która reguluje zagadnienia ustrojowe konstytucyjnego organu państwa. W ocenie RPO Sejm nie rozpatrzył tego projektu w znaczeniu przeprowadzenia merytorycznej analizy, która wymaga zachowania odpowiednich ram czasowych.

Zakwestionowane przepisy wprowadzają zasadnicze zmiany w procedurze stwierdzania wygaśnięcia mandatu sędziego TK, powierzając Sejmowi oraz organom władzy wykonawczej, tj. Prezydentowi RP oraz Ministrowi Sprawiedliwości, w sposób naruszający zasadę niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów, uprawnienia do ingerowania w skład osobowy Trybunału. Konstytucyjne gwarancje niezależności TK i niezawisłości jego sędziów narusza także rozwiązanie uprawniające Prezydenta RP oraz Ministra Sprawiedliwości do żądania wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego Trybunału.

Wprowadzenie jako reguły orzekania w pełnym składzie, z udziałem co najmniej 13 spośród 15 sędziów TK, w sposób oczywisty wydłuży czas rozpoznawania spraw przez Trybunał, a w niektórych przypadkach w ogóle uniemożliwi wykonywanie jego konstytucyjnych obowiązków. Przyjęte zasady orzekania są ponadto niekonsekwentne i chaotyczne.

Rozwiązanie polegające na rozpatrywaniu przez TK spraw według kolejności ich wpływu jest dysfunkcjonalne. Wprowadzona reguła dotyczy wniosków skierowanych do TK. Jak się wydaje, intencją ustawodawcy było, aby pytania prawne sądów i skargi konstytucyjne były rozpoznawane poza kolejnością wpływu. Nie jest to jednak możliwe, ponieważ terminy rozpraw (posiedzeń niejawnych) muszą być wyznaczane według kolejności wpływu wszystkich spraw do TK. Nowelizacja kilkakrotnie wydłuża okres pomiędzy zawiadomieniem uczestnika postępowania o terminie rozprawy, a jej przeprowadzeniem. Celem zmiany nie jest jednak wzmocnienie gwarancji procesowych jego uczestników, ale wydłużenie czasu rozpoznawania spraw zawisłych przed Trybunałem Konstytucyjnym, co prowadzi do zmniejszenia efektywności działania Trybunału. RPO zakwestionował również wprowadzoną zasadę, według której orzeczenia wydawane w pełnym składzie zapadają większością 2/3 głosów.

W wyniku wprowadzonych zmian tryb zgłaszania kandydatów na sędziów TK jest określony wyłącznie w Regulaminie Sejmu RP, czyli w akcie wewnętrznym. Uchylenie przepisów ustawy regulujących tę materię narusza zasadę odrębności i niezależności Trybunału Konstytucyjnego oraz prowadzi do zachwiania równowagi władz.

Ustawodawca przyjął w art. 5 ustawy nowelizującej rozwiązanie wyjątkowe, polegające na wprowadzeniu w życie tej ustawy bez jakiegokolwiek okresu vacatio legis. Wejście w życie bez wymaganego okresu dostosowawczego niekonstytucyjnej ustawy o zmianie ustawy o TK powoduje, że Trybunał Konstytucyjny nie może orzekać na jej podstawie. Każde orzeczenie wydane na podstawie znowelizowanych przepisów prowadziłoby bowiem do naruszenia Konstytucji. Jedynym celem, który realizował ustawodawca wprowadzając w życie ustawę o zmianie ustawy o TK bez okresu vacatio legis było uniemożliwienie zbadania zgodności tej ustawy z Konstytucją przed jej wejściem w życie.

Sprawne funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego jest jednym z niezbędnych warunków zapewniających skuteczność i efektywność systemu ochrony praw jednostki. Z punktu widzenia standardów ochrony wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej zasadnicze znaczenie ma to, czy procedura regulująca postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zapewnia efektywną ochronę tych wolności lub praw.