Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ochrony praw osób szczególnie narażonych na przemoc motywowaną uprzedzeniami.

Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie apeluje o zwiększenie ochrony prawnej osób szczególnie narażonych na dyskryminację.

Do kategorii przestępstw z nienawiści określonych w kodeksie karnym należą obecnie przestępstwa popełniane ze względu na narodowość, rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie czy bezwyznaniowość. RPO postuluje zmianę obowiązujących regulacji poprzez rozszerzenie obowiązku ujawniania motywów sprawcy i surowszego karania również za przestępstwa popełniane ze względu na niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną i tożsamość płciową.Przemoc wobec osób z niepełnosprawnościami, osób starszych, a także osób nieheteroseksualnych i transpłciowych ma szczególny charakter. Jej motywem są uprzedzenia sprawcy. Z tego powodu sprawy te wymagają zwiększonych wysiłków na rzecz ich wykrywania, ścigania i karania. Stanowcza reakcja państwa na przejawy tego rodzaju przemocy pozwoli na realizację międzynarodowych standardów ochrony praw i wolności ofiar przestępstw z nienawiści.

RPO prosi o przekazanie informacji na temat aktualnych działań podejmowanych przez Ministra Sprawiedliwości w celu wzmocnienia ochrony ofiar przestępstw dyskryminacyjnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 27 kwietnia 2016 r. wyjaśnił, że problematyka prawnokarnej ochrony osób i grup narażonych na dyskryminację była w ostatnich latach przedmiotem analizy w Ministerstwie Sprawiedliwości w kontekście ewentualnej nowelizacji kodeksu karnego polegającej na rozszerzeniu listy tzw. przesłanek dyskryminacyjnych o niepełnosprawność, wiek, płeć, orientację seksualną i tożsamość płciową. Propozycje takiego rozszerzenia zawierały poselskie projekty ustaw zgłoszone w trakcie poprzedniej kadencji Sejmu. Minister Sprawiedliwości uczestniczył w pracach parlamentarnych nad tymi projektami. Wspomniane prace nie zostały zakończone przed upływem VII kadencji Sejmu i Senatu. Dlatego zgodnie z zasadą dyskontynuacji prac parlamentarnych projekty te nie są procedowane w obecnie trwającej kadencji parlamentu.
Podsekretarz Stanu zauważył ponadto, że działania na rzecz równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji nie powinny być utożsamiane wyłącznie ze sferą regulacji prawnych. Zwłaszcza rozwiązania z zakresu prawa karnego należy stosować jedynie wtedy, gdy inne metody nie są możliwe do wykorzystania lub są nieskuteczne.
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego dwukrotnie negatywnie opiniowała propozycje rozszerzenia zawartej w kodeksie karnym listy przesłanek dyskryminacyjnych – o niepełnosprawność, wiek, płeć, orientację seksualną i tożsamość płciową. W opiniach z 2011 i 2012 r. Komisja podkreśliła, że propozycje takie są niezasadne, ponieważ nie uwzględniają ogólnych zasad odpowiedzialności karnej oraz dyrektyw wymiaru kary. Zdaniem Komisji Kodyfikacyjnej prawo karne umożliwia właściwą reakcję na popełnienie czynu zabronionego, przy uwzględnieniu charakteru motywacji, jaką kierował się sprawca.
Ostatnie orzeczenia sądowe, w tym zapadłe na gruncie karygodnych zachowań na tle kryzysu migracyjnego (np. dwa lata pozbawienia wolności za pobicie Syryjczyka, dwa miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na dwa lata oraz kara grzywny za mowę nienawiści w internecie względem uchodźców syryjskich przebywających na Węgrzech, dwa miesiące pozbawienia wolności, zakaz wstępu na imprezy masowe na okres dwóch lat i pokrycie kosztów postępowania za nawoływanie do nienawiści względem wyznawców islamu podczas imprezy sportowej) wskazują, że w przypadku czynów wynikających z nastawienia dyskryminacyjnego lub motywowanych nienawiścią sądy orzekają surowe kary, często w wysokości wyższej niż wnioskowana przez prokuratora.
Dlatego też obecnie Ministerstwo Sprawiedliwości nie podejmuje prac nad postulowaną zmianą przepisów prawa karnego. W ocenie Ministerstwa jednym z podstawowych problemów jest niezgłaszanie przez pokrzywdzonych popełnionych wobec nich przestępstw. Zjawisko to ma wiele przyczyn. Co istotne, przyczyną tego stanu rzeczy nie jest brak odpowiednich regulacji prawnych, czy też brak penalizacji określonych czynów. Działania sprawców (przemoc fizyczna i seksualna, pozbawianie wolności, groźby) wyczerpują bowiem znamiona czynów zabronionych znanych polskiemu ustawodawstwu. Tym samym poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych dyskryminacją, czy też motywowanymi nią przestępstwami, może być osiągnięta w pierwszej kolejności przez działania pozalegislacyjne, przede wszystkim poprzez budowę zaufania do profesjonalizmu organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.