Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie obrotu ziemią rolną z dnia 2016-02-24.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie obrotu ziemią rolną.
W skargach do Rzecznika kwestionowane są rozwiązania prawne dotyczące obrotu ziemią rolną, zawarte w projekcie ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. Zapowiadane zmiany w zasadniczy sposób wpłyną na prawa majątkowe setek tysięcy obywateli.
Celem projektowanej ustawy jest ochrona nieruchomości rolnych przed spekulacyjnym nabywaniem, a także przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji ziemi rolnej. Jednak nowe rozwiązania w ocenie RPO mogą stanowić zbyt głęboką ingerencję w prawa właścicieli i ewentualnych nabywców nieruchomości rolnych.
Nabywcą nieruchomości rolnych będzie, z niewielkimi wyjątkami, wyłącznie rolnik indywidualny. Nabycie nieruchomości rolnej przez podmioty inne niż rolnik indywidualny, osoba bliska zbywcy, jednostka samorządu terytorialnego i Skarb Państwa, wymagało będzie zgody Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych. Zgoda ta ma być właściwie uznaniowa, co budzi poważne wątpliwości RPO.
W projekcie ustawy wprowadzono także regulację, którą należy traktować właściwie jako wywłaszczenie nieruchomości rolnej na rzecz Skarbu Państwa, przy wykorzystaniu instytucji wykupu przez Agencję Nieruchomości Rolnych prywatnych nieruchomości rolnych nabytych w drodze dziedziczenia, darowizny czy przez zasiedzenie.
Ponadto zgodnie z projektem ustawy, nabywca nieruchomości rolnej będzie zobowiązany prowadzić gospodarstwo rolne przez co najmniej 10 lat. W przeciwnym razie, własność nieruchomości przejdzie na Agencję Nieruchomości Rolnych.
Autorzy skarg do Rzecznika kwestionują konstytucyjność proponowanych rozwiązań. Konstytucja RP stanowi, że podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne, jednak projektodawcy nie uwzględnili konieczności poszanowania innych zasad konstytucyjnych, w szczególności równej ochrony praw majątkowych, prawa do dziedziczenia, wymogów związanych z wywłaszczeniem, a także wolności działalności gospodarczej.
Jak podkreśla Rzecznik, z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącego prawa własności wynika, że prawodawca powinien zachować rozsądną proporcję między zastosowanymi środkami i celem, który ma być realizowany przy pomocy działań państwa, w tym prowadzących do odebrania prywatnego mienia. Ograniczając korzystanie z praw majątkowych należy ponadto wyważyć potrzeby interesu społecznego i wymagania dotyczące praw jednostki.
Z danych zgromadzonych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi wynika, że w latach 2012-2015 odbyło się ponad 150 protestów rolniczych. Jeden z postulatów zawsze dotyczył nieprawidłowości w obrocie i gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi. Rolnicy wskazywali m.in. na przypadki, w których osoby fizyczne nabywały nieruchomości rolne dla celów spekulacyjnych, wykorzystując przy tym tworzone przez siebie spółki. Te okoliczności spowodowały wznowienie prac nad przepisami regulującymi zasady obrotu nieruchomościami rolnymi.
Minister nie zgodził się z zarzutami przedstawionymi w wystąpieniu Rzecznika i podkreślił, że rozwiązania przyjęte w uchwalonej ustawie posługują się dotychczas funkcjonującymi i silnie zakorzenionymi w porządku prawnym instrumentami (prawo pierwokupu oraz prawo wykupu). Dodał ponadto, że Rada Legislacyjna w swojej opinii z dnia 26 lutego 2016 r. o projekcie ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
Zdaniem Ministra rozwiązania zawarte w uchwalonej ustawie są proporcjonalne do celu regulacji oraz nie naruszają istoty prawa własności, czy swobody działalności gospodarczej. W zakresie prawa pierwokupu, czy prawa nabycia, regulacje kreują jedynie uprawnienie po stronie Agencji Nieruchomości Rolnych. Oznacza to, że będzie ona korzystać z tych praw jedynie w uzasadnionych przypadkach.