Wystąpienie do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ochrony prawa do prywatności oraz danych osobowych w związku z realizacją programu Rodzina 500plus z dnia 2016-05-11.
Wystąpienie do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ochrony prawa do prywatności oraz danych osobowych w związku z realizacją programu Rodzina 500plus.
Regulacje przyjęte w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, wprowadzającej program Rodzina 500 plus, budzą pewne wątpliwości z punktu widzenia prawa do prywatności i ochrony danych osobowych.Wątpliwości te nie zmieniają pozytywnej oceny Rzecznika Praw Obywatelskich dla wszelkich rozwiązań, które wspierają polskie rodziny. W wystąpieniu skierowanym do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rzecznik zwraca się o uwzględnienie przedstawionych przez niego zastrzeżeń, a także uwag Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, w ramach najbliższej nowelizacji ustawy.Zasadnicze wątpliwości Rzecznika budzi regulacja dotycząca utworzenia centralnego rejestru, który obejmuje informacje gromadzone na podstawie przepisów ustawy przez właściwe organy i samorządy województw podczas realizacji zadań związanych z przyznawaniem świadczenia wychowawczego. Z przepisów ustawy, jak i z uzasadnienia do niej nie wynika, czy wszystkie gromadzone dane są niezbędne dla realizacji świadczenia.
Ponadto zastrzeżenia dotyczą zasad udostępniania danych innym podmiotom, w tym braku regulacji odnoszących się do trybu udostępniania informacji z rejestru centralnego. Zdaniem Rzecznika nie zostały spełnione podstawowe przesłanki uzasadniające gromadzenie danych osobowych, czyli adekwatność, przejrzystość i precyzyjność.W ustawie brakuje regulacji określających okres przechowywania danych osobowych przez upoważnione podmioty. Ponadto nie uzasadniono 10-letniego okresu przechowywania danych w rejestrze specjalnym, co jest niezgodne z zasadą czasowego ograniczenia przetwarzania danych wynikającą z ustawy o ochronie danych osobowych i przepisach unijnych.Dodatkowo, zastrzeżenia Rzecznika budzi sam przebieg procesu legislacyjnego, a zwłaszcza brak konsultacji z Generalnym Inspektorem Danych Osobowych dotyczących brzmienia art. 38 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, na podstawie którego wprowadzono zmiany w ustawie o ochronie danych osobowych. W trakcie procesu legislacyjnego nie uwzględniono także innych uwag przedstawianych przez GIODO.Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 1 października 2015 r. w sprawie C-201/14 Smaranda Bara, orzekł, że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie przekazywaniu danych osobowych pomiędzy dwoma organami administracji publicznej państwa członkowskiego oraz ich przetwarzaniu, bez uprzedniego informowania o tych działaniach osób, których dane dotyczą.Ponadto Rzecznik wskazuje, że ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci uchyliła art. 23 ust. 4a ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku wątpliwości co do samotnego wychowywania dziecka, właściwy organ mógł przeprowadzić wywiad środowiskowy. Uchylenie tego przepisu może oznaczać w praktyce konieczność weryfikacji faktu samotnego wychowywania dziecka w formie pełnego wywiadu środowiskowego. Istnieje więc obawa, że dane osobowe mogą być przetwarzane w szerszym zakresie niż wskazywałby na to cel ustawy. Gromadzenie i przetwarzanie danych o niepełnosprawności, wysokości dochodu czy karalności nie wydaje się niezbędne dla potwierdzenia, że osoba ubiegająca się o świadczenie rzeczywiście samotnie wychowuje dziecko.
Udostępnienie danych zgromadzonych w rejestrze organom realizującym zadania z zakresu programu 500plus ma usprawnić procedurę weryfikacji uprawnienia do świadczenia wychowawczego i wyeliminować przypadki nieuprawnionego pobierania świadczeń w kilku miejscach jednocześnie. Ponadto Minister wyjaśniła, że pozyskiwanie danych o dochodach jest niezbędne do oceny, czy spełnione zostało kryterium dochodowe w przypadku ubiegania się o świadczenie na pierwsze dziecko. Zdaniem Minister sposób przechowywania danych osobowych osób ubiegających się o świadczenie wychowawcze jest prawidłowy i zgodny z prawem.
Zastrzeżenia Rzecznika co do zgodności z Konstytucją przepisu art. 10 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci w opinii Minister są nieuzasadnione. Wskazany przepis jednoznacznie wskazuje, że prowadzenie postępowań administracyjnych dotyczących świadczenia wychowawczego i wydawanie decyzji w tych sprawach wymaga posiadania przez upoważnioną osobę pisemnego, imiennego upoważnienia. Z takiego upoważnienia wynikać będzie, jakie osoby będą miały dostęp do danych osób ubiegających się o świadczenie bądź pobierających to świadczenie. W przypadku braku możliwości upoważnienia innych pracowników do realizacji zadań wynikających z ustawy, całość postępowania musiałby prowadzić osobiście wójt (burmistrz, prezydent miasta), co jest fizycznie niemożliwe.
Natomiast uchylenie przepisu art. 23 ust. 4a ustawy o świadczeniach rodzinnych nie prowadzi do weryfikowania faktu samotnego wychowywania dziecka w formie pełnego wywiadu środowiskowego. Definicja osoby samotnie wychowującej dziecko jest uregulowana w ustawie o świadczeniach rodzinnych, dlatego fakt samotnego wychowania dziecka nie jest okolicznością wymagającą dodatkowej weryfikacji.
Jednocześnie Minister zapewniła, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy zostanie dokonany kompleksowy przegląd i ocena rozwiązań zawartych w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, a zagadnienia dotyczące ochrony danych osobowych będą konsultowane z Biurem Generalnego Inspektora Danych Osobowych.