Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie naruszenia praw osadzonych.

Pracownicy Biura RPO przeprowadzili kontrolę w Aresztach Śledczych w Bydgoszczy i Łodzi oraz w Zakładzie Karnym w Płocku. Przedmiotem zainteresowania były zalecenia penitencjarno-ochronne wydawane w oparciu o ustawę z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej. Cześć z zapisów umożliwiała prawidłowy przebieg wykonywania kary i tymczasowego aresztowania oraz zapewniała utrzymanie porządku w jednostce penitencjarnej, ale niektóre wiązały się z ograniczeniem praw osób pozbawionych wolności. Chodziło tu głównie o przeprowadzanie wizyt lekarskich w obecności funkcjonariuszy SW i prewencyjne zakładanie kajdanek. Pierwsze z zaleceń było realizowane z naruszeniem prawa, gdyż osadzonym, którzy nie zostali zakwalifikowani do grupy tzw. niebezpiecznych, świadczenia zdrowotne mogą być udzielane w obecności funkcjonariusza wyłącznie na wniosek personelu medycznego. Natomiast drugie jest zgodne z prawem, gdy są spełnione warunki zawarte w ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Przepis ten mówi, że kajdanek można użyć zapobiegawczo, by uniemożliwić osadzonemu ucieczkę lub gdy więzień stanowi zagrożenie dla siebie lub innych. W analizowanych przykładach często jednak wzmożone środki bezpieczeństwa stosowano bez żadnego uzasadnienia. Przy niektórych zaleceniach penitencjarno-ochronnych powoływano się na rodzaj popełnionego przez osadzonego przestępstwa lub nieregulaminowe zachowanie. Z kolei wobec skazanych za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej administracje zakładów penitencjarnych wydawały decyzje o wdrożeniu ograniczeń przewidzianych na mocy prawa dla osadzonych niebezpiecznych, ponieważ przepisy nie określały warunków odbywania kary dla takich więźniów. Rzecznik powołał się na wyroki w trzech sprawach rozpatrywanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, by wykazać, że automatyczne stosowanie wobec wszystkich więźniów reżimu przewidzianego dla osadzonych niebezpiecznych nie ma uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa i prowadzi do naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania. Zwiększa też dolegliwość odbywanej kary pozbawienia wolności, która wiąże się z przebywaniem w warunkach odosobnienia. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się z prośbą o zajęcie stanowiska w tej sprawie i poinformowanie o podjętych działaniach.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w piśmie z 19 stycznia 2017 r. zapewnił, że w bieżącej działalności kontrolnej i nadzorczej podległe Dyrekcji Generalnej służby dokładają wszelkiej staranności, aby realizacja zadań statutowych Służby Więziennej przebiegała wyłącznie w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami. Funkcjonariusze, dążąc do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa na terenie zakładów karnych i aresztów śledczych, zmuszeni są - względem niektórych osób pozbawionych wolności (niezakwalifikowanych do kat. tzw. osadzonych niebezpiecznych) - stosować dodatkowe procedury ochronne. Ustalane są one indywidualnie dla każdego z osadzonych, a należy do nich m.in. zalecenie przemieszczania osadzonego po terenie jednostki w kajdankach. Każdorazowo działania takie podejmuje się w oparciu o zapisy ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Ustawodawca przewidział użycie kajdanek także jako środka prewencyjnego, a nie tylko - przymusu bezpośredniego, jedynie w celu zapobieżenia ucieczce osoby pozbawionej wolności oraz zapobieżenia objawom agresji lub autoagresji. Zastępca Dyrektora Generalnego SW potwierdził, że funkcjonariusze mają prawo do prewencyjnego stosowania kajdanek wyłącznie w ww. okolicznościach. Wszystkie inne przypadki stanowią naruszenie przepisów i są konsekwentnie eliminowane. Jeśli chodzi o obecność funkcjonariuszy w trakcie badania lekarskiego, to jest ona przewidziana również podczas procedur medycznych realizowanych względem osadzonych, o których mowa w art. 88 § 3 i 6 pkt. 2, tj. tych, którzy podczas pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym naruszyli w poważnym stopniu dyscyplinę i porządek.