Wniosek w sprawie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 22 lipca 2016 r. (sygn. akt z dnia 2016-08-02.
Wniosek w sprawie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 22 lipca 2016 r. (sygn. akt. K 39/16)
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zdaniem Rzecznika zaskarżona ustawa nie tylko nie realizuje zaleceń Komisji Weneckiej, ale także ponownie wprowadza rozwiązania, które mogą zostać uznane za niezgodne z wymogami demokratycznego państwa prawnego, wynikającymi ze standardów międzynarodowych wskazanych w opinii Komisji Weneckiej. Ponadto ustawa ta nie tylko nie usprawnia postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym, lecz prowadzi do dalszego paraliżu działania Trybunału Konstytucyjnego, a w konsekwencji do naruszenia praw i wolności człowieka i obywatela.
Zaskarżona ustawa wkracza w sposób niedopuszczalny w sferę niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów. Ochrona niezależności Trybunału Konstytucyjnego, jak też właściwe gwarancje proceduralne związane z postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym, stanowią fundament ochrony praw człowieka w polskim systemie prawnym.
Wśród szeregu zakwestionowanych przepisów szczególne wątpliwości konstytucyjne budzi procedura prac legislacyjnych, a także zmiany w zakresie sposobu wyboru prezesa i wiceprezesa TK, procedury rozpoznawania spraw, składu orzekającego Trybunału, uczestnictwa Prokuratora Generalnego (bądź jego zastępcy) w rozprawach, wydawania oraz ogłaszania orzeczeń Trybunału.
W ocenie Rzecznika wątpliwości budzi tempo prac legislacyjnych nad projektem ustawy dotyczącej konstytucyjnego organu państwa, jakim jest Trybunał Konstytucyjny. Sejm nie rozpatrzył tego projektu w znaczeniu przeprowadzenia merytorycznej analizy, która wymaga zachowania odpowiednich ram czasowych. Nowa ustawa przyznaje Prezydentowi kompetencje do powoływania prezesa i wiceprezesa TK spośród trzech kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne. Regulacje te zdaniem Rzecznika naruszają zasadę niezależności sądów i Trybunału oraz ingerują w konstytucyjną swobodę sądu konstytucyjnego do ustalania liczby kandydatów na omawiane stanowiska. Takie wkroczenie władzy ustawodawczej w materię regulowaną konstytucyjnie i zastrzeżoną dla władzy sądowniczej stanowi również naruszenie zasady równowagi władz.
Ustawodawca określając sposób działania Trybunału ponownie wprowadza jako zasadę automatyczne wyznaczanie terminów rozpraw według kolejności wpływu spraw. Rzecznik zwraca uwagę, że analogiczne rozwiązanie zostało uznane przez Trybunał za niezgodne z Konstytucją w wyroku z dnia z 9 marca 2016 r., jako uniemożliwiające rzetelne i sprawne działanie Trybunału oraz ingerujące w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz. Ponadto znaczna grupa przepisów zawartych w Rozdziale 4 kwestionowanej ustawy budzi poważne wątpliwości konstytucyjne, a ich analiza prowadzi do wniosku, że wbrew deklarowanemu w projekcie ustawy uzasadnieniu, prowadzą one do utrudnienia działalności Trybunału Konstytucyjnego, spowolnienia tempa rozpatrywanych spraw czy wręcz paraliżu sądu konstytucyjnego. Niektóre rozwiązania, narzucające terminy rozpatrzenia spraw, budzą poważne wątpliwości odnośnie do ich związku z realnymi możliwościami ich wykonania, co prowadzić może do nieoczekiwanych skutków prawnych, stawiających Trybunał, a w konsekwencji jednostki, w sytuacji konstytucyjnie nieakceptowanej niepewności prawnej.
W dniu składania przez Rzecznika wniosku Trybunał Konstytucyjny liczy w sumie 12 sędziów orzekających, bowiem Prezydent RP nie odebrał ślubowania od trzech sędziów wybranych zgodnie z Konstytucją przez Sejm poprzedniej kadencji w dniu 8 października 2015 r. Ustawodawca w art. 90 określił, że trzech spośród pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybranych przez Sejm obecnej kadencji w dniu 2 grudnia 2015 r., którzy złożyli ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej, a do dnia wejścia w życie omawianej ustawy nie podjęli obowiązków sędziego, zostanie włączonych do składów orzekających. Takie działanie ustawodawcy jest niezgodne z Konstytucją i stanowi nadmierną ingerencję władzy wykonawczej w kompetencje władzy ustawodawczej.
Za niedopuszczalne w opinii Rzecznika należy również uznać wprowadzenie przepisów zgodnie z którymi nieobecność prawidłowo zawiadomionego Prokuratora Generalnego lub jego przedstawiciela na rozprawie, w której jego udział jest obligatoryjny, jest w stanie uniemożliwić merytoryczne rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia przez sąd konstytucyjny. Oznacza to, że wykonywanie przez Trybunał Konstytucyjny wyznaczonych konstytucyjnie obowiązków uzależnione jest od decyzji Prokuratora Generalnego, czyli de facto Ministra Sprawiedliwości – organu władzy wykonawczej, który sprawuje tę funkcję. Przepisy te naruszają konstytucyjny nakaz sprawnego działania instytucji publicznych oraz zasadę trójpodziału władzy zgodnie z którą niedopuszczalne jest stanowienie przepisów w sposób który, kształtuje uprawnienia jednego segmentu władzy i jednocześnie uniemożliwia sprawne i prawidłowe działanie innemu segmentowi władzy publicznej.
Rzecznik kwestionuje również wprowadzenie nowych zasad orzekania w pełnym składzie, które pozwalają wbrew Konstytucji w określonych terminach blokować mniejszości, tj. czterem sędziom, wydanie orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Co więcej, terminy odroczenia narad są określone w sposób wiążący i sztywny przez ustawodawcę i nie zależą od tego, kiedy sędziowie korzystający z instytucji sprzeciwu wypracują propozycję innego rozstrzygnięcia sprawy. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich tego typu mechanizm prawny może doprowadzić do pozbawienia obywateli prawa do sądu, w tym w szczególności w sprawach wniesionych przez sądy w drodze skierowanych pytań prawnych, które mają zostać rozstrzygnięte przez Trybunał Konstytucyjny. Rozwiązania te doprowadzą do znacznego spowolnienia prac Trybunału Konstytucyjnego, o ile nie do całkowitego paraliżu i zablokowania prac polskiego sądu konstytucyjnego.
Ustawa wprowadza również nieprzewidziany Konstytucją mechanizm prawny kierowania przez Prezesa Trybunału wniosków o ogłoszenie wyroków i postanowień do Prezesa Rady Ministrów, które nie muszą być przez ten organ rozpatrzone pozytywnie. Takie rozwiązanie narusza ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Kwestionowany przepis ustawy wprowadza szczególny rodzaj uzależnienia Trybunału Konstytucyjnego od jednego z segmentów egzekutywy, co jest konstytucyjnie niedopuszczalne.
Rzecznik we wniosku zwraca także uwagę, iż w świetle wymagań konstytucyjnych oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, 14-dniowy okres vacatio legis w odniesieniu do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest zbyt krótki.
Sprawne funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego jest jednym z niezbędnych warunków zapewniających skuteczność i efektywność systemu ochrony praw jednostki. Z punktu widzenia standardów ochrony wolności lub praw zasadnicze znaczenie ma to, czy procedura regulująca postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zapewnia efektywną ochronę tych wolności lub praw.