Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów z Konstytucją w zakresie gospodarowania nieruchomościami prywatnymi z dnia 2016-07-11.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów z Konstytucją w zakresie gospodarowania nieruchomościami prywatnymi.
W związku z wejściem w życie ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, do Rzecznika Praw Obywatelskich zaczęły napływać skargi obywateli sygnalizujących, że nowe zasady obrotu gruntami rolnymi naruszają ich konstytucyjne wolności i prawa. Rzecznik już na etapie prac legislacyjnych interweniował w tej sprawie u Prezesa Rady Ministrów, zgłaszając wątpliwości co do zgodności procedowanego projektu z konstytucyjnymi gwarancjami ochrony własności. Wniosek Rzecznika dotyczy problemu zachowania przez ustawodawcę wynikających z Konstytucji standardów tworzenia prawa w demokratycznym państwie prawnym tj. zasad przyzwoitej legislacji obejmujących, zasadę określoności prawa, jego pewności oraz zasadę lojalności państwa wobec swoich obywateli, w obszarze podstawowych zasad ustroju społeczno-gospodarczego państwa opartego na poszanowaniu własności i wolności gospodarczej. Ze względu na ciężar zarzutów Rzecznik zdecydował o zajęciu się nimi w pierwszej kolejności, pozostałe zarzuty takie jak: naruszenie prawa własności, wolności gospodarczej oraz prawa dziedziczenia, które w opinii Rzecznika również występują w tej sprawie, Rzecznik zdecydował, że staną się one przedmiotem osobnego wniosku.
Impulsem do uchwalenia nowych przepisów był upływ dwunastoletniego okresu ochronnego na obrót nieruchomościami rolnymi i leśnymi przewidzianego w załączniku do Traktatu Akcesyjnego. Obawy przed ryzykiem spekulowania na gruntach rolnych miały swoje uzasadnienie szczególnie po otwarciu rynku polskiego dla podmiotów zagranicznych, jednak problem ten został dostrzeżony przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, który wydał opinię i zobligował Komisję Europejska, Parlament i Radę do podjęcia działań.
Nowelizacja ustawy co do zasady utrzymała w mocy dotychczasowe konstrukcje pojęciowe ale ten zbiór pojęć zmienił się w nowych warunkach. Szczegółowa analiza przeprowadzona przez Rzecznika doprowadziła do wniosku, że znowelizowana ustawa całkowicie zmienia kontekst normatywny dotychczasowych definicji i przechodzi na system koncesjonowania obrotu ziemią rolną i działalnością rolniczą. Ponadto został rozszerzony zakres zastosowania ustawy do nieruchomości o powierzchni co najmniej 0,3 ha, a utrzymane zostało odesłanie do otwartej definicji z Kodeksu cywilnego, wprost wyłączając spod reżimu ustawy tylko te nieruchomości, które w planach przeznaczono na inne cele niż rolne. W ocenie Rzecznika konstrukcje pojęciowe ustawy na których zbudowany jest system zwolnień, nakazów, zakazów i surowych sankcji jest niedookreślony tak dalece, że narusza to podstawowe zasady stanowienia prawa wynikające z Konstytucji.
Zasady przyzwoitej legislacji leżą u podstaw funkcjonowania państwa prawa. Niejasność stanowionego prawa stawia pod znakiem zapytania szereg innych obywatelskich praw i wolności. Tym samym naruszenie zasad przyzwoitej legislacji może stać się źródłem wielu kolejnych, niezamierzonych przez ustawodawcę problemów. Gdyby ustawa bardzo precyzyjnie definiowała swój zakres, określała poszczególne dobra chronione, obejmowała ścisłą ochroną szczególnie cenne kategorie użytków, reglamentację prawną stopniowała w zależności od rodzaju danego użytku, odwoływała się w weryfikowalny sposób do przydatności nieruchomości w rolnictwie, wskazywała gospodarstwa preferowane czy racjonalnie wytyczała normy obszarowe itd. - to ocena konstytucyjności poszczególnych rozwiązań mogłaby być inna.
W opinii Rzecznika niekonstytucyjność zaskarżonych regulacji wynika, po pierwsze ze zbyt szerokiego zakresu ustawy oraz ogromnych niejasności przewidzianych w niej rozwiązań bezpośrednio regulujących konstytucyjne prawa i wolności obywateli, po drugie - z próby odwrócenia w ustawie zwykłej, konstytucyjnych podstaw ustroju społeczno-gospodarczego państwa.