Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie zapewnienia równego traktowania w obszarze edukacji.

Rzecznik przedstawił Minister Edukacji Narodowej rekomendacje, które zapewnią równy dostęp do lekcji religii i etyki wszystkim zainteresowanym uczniom, przy jednoczesnym poszanowaniu konstytucyjnego prawa rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Proponowane zmiany legislacyjne mają zagwarantować właściwą ochronę prawną przed dyskryminacją ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd w obszarze edukacji, która w ocenie niezależnego organu ds. równego traktowania jest obecnie niewystarczająca.

Pierwszym z zaleceń jest uszczegółowienie gromadzonych danych statystycznych. Obecnie nie są zbierane informacje o tym, których wyznań lekcje religii są organizowane w szkole, ani ilu uczniów uczęszcza na zajęcia z etyki lub religii wyznań mniejszościowych. Określenie liczby słuchaczy i wskazanie wyznań, dla których organizowane są lekcje religii w ramach systemu edukacji pozwoliłoby oszacować rzeczywisty dostęp do nauczania w tym zakresie. W celu ochrony prywatności uczniów ww. dane powinny być zbierane anonimowo i gromadzone w ramach Systemu Informacji Oświatowej, podobnie jak to się dzieje w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Kolejną kwestią jest nowelizacja rozporządzenia z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach tak, aby na dyrektorów szkół nałożony został obowiązek informowania rodziców i uczniów o możliwości i zasadach organizacji lekcji religii lub lekcji etyki. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują że szkoły rzadko przekazują informacje w tym zakresie. W efekcie stan wiedzy prawnej uczniów, rodziców i przedstawicieli mniejszościowych kościołów i związków wyznaniowych na temat organizowania lekcji religii i etyki jest niewystarczający. Postulat ten ma zapewnić równe traktowanie bez względu na wyznanie lub światopogląd. Lekcje religii katolickiej często znajdują się już w planie zajęć i osoby zainteresowane udziałem w nich nie muszą wyrażać woli ich zorganizowania. Taka praktyka stawia w niekorzystnym położeniu tych, którzy są zainteresowani zajęciami z innych religii lub etyki.

Niezbędne jest także zdaniem Rzecznika całkowite wyeliminowanie przypadków żądania składania deklaracji o odmowie uczestniczenia w lekcjach religii lub etyki, czy wymaganie wyrażenia życzenia udziału w takich lekcjach w obecności innych rodziców lub uczniów. Niedostateczny dostęp do informacji i brak pełnej świadomości prawnej skutkuje również tym, że to na rodzicach, uczniach, a także i przedstawicielach mniejszościowych kościołów i związków wyznaniowych spoczywa ciężar zorganizowania lekcji religii mniejszościowych i lekcji etyki. Rozwiązaniem tego problemu byłaby nowelizacja rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach tak, aby wśród podmiotów uprawnionych do przedstawiania pisemnego wniosku o zorganizowanie lekcji religii były również kościoły i związki wyznaniowe.

Rzecznik zaapelował także o podjęcie działań legislacyjnych na rzecz zapewnienia równego traktowania bez względu na religię, wyznanie lub światopogląd w obszarze edukacji. W ocenie RPO niezbędna jest nowelizacja ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty tak, aby obowiązek organizowania lekcji etyki - podobnie jak obowiązek organizowania lekcji religii - nałożony był na szkoły i organy prowadzące aktem prawnym mocy ustawy, nie zaś wyłącznie rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych szkołach i przedszkolach nakłada obowiązek zorganizowania na życzenie rodziców lekcji religii także na przedszkola. Uzasadnionym wydaje się też nałożenie na przedszkola takiego obowiązku również w przypadku prośby o zorganizowanie lekcji etyki. Zwiększeniu ochrony prawnej ofiar dyskryminacji ze względu na religię i światopogląd w edukacji służyłaby natomiast nowelizacja ustawy z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania - ustawa powinna zawierać zakaz dyskryminacji w oświacie ze względu na wszystkie wymienione w niej przesłanki, w tym religię i światopogląd. Rozporządzenie stanowi, że uczestnictwo w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek w jakiejkolwiek formie. Do Rzecznika docierają jednak sygnały, że przepis ten nie gwarantuje wystarczającej ochrony przed niewłaściwym traktowaniem w wielu społecznościach szkolnych. Rzecznik zwrócił się do Minister o odniesienie się do przedstawionych wyżej zaleceń mających na celu doskonalenie rozwiązań organizacyjnych i zwiększenie dostępności nauczania religii i etyki dla wszystkich uczniów.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w piśmie z 16 grudnia 2016 r. poinformował, że projekty ustaw wprowadzających reformę systemu edukacji, tj. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe i Prawo Oświatowe nie zakładają zmian w zakresie zasad organizowania nauki religii i etyki w szkołach i przedszkolach, a zatem przepisy ustawy o systemie oświaty i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach pozostają aktualne. Postulowane przez Rzecznika zmiany legislacyjne dotyczące dalszego doskonalenia rozwiązań organizacyjnych zapewniających faktyczny dostęp do lekcji religii i etyki w przedszkolach i szkołach poddane zostaną szczegółowej analizie na etapie zmian ustawowych i przepisów wykonawczych. Podsekretarz Stanu nie zgodził się natomiast z opinią Rzecznika o braku pełnej świadomości prawnej w zakresie realizacji prawa do nauki religii mniejszościowej lub etyki, która jakoby skutkuje obarczeniem rodziców, uczniów czy przedstawicieli mniejszościowych kościołów i związków wyznaniowych obowiązkiem zorganizowania tego typu zajęć. Na początku każdego roku szkolnego na stronie internetowej resortu zamieszczania jest bowiem aktualna informacja o możliwości zasadach organizacji lekcji religii i/lub etyki adresowana właśnie do rodziców i uczniów.