Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości i Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie sytuacji osób z niepełnosprawnością psychiczną, przebywających w jednostkach penitencjarnych.

Jedna ze spraw indywidualnych, badanych w Biurze RPO, wykazała, iż obowiązujące w Polsce standardy postępowania z osadzonymi chorymi psychicznie są dalekie od oczekiwanych.

W 2007 r. u Skazanego, przebywającego w izolacji penitencjarnej od lutego 2001 r., zaobserwowano pogorszenie stanu zdrowia psychicznego. We wrześniu 2010 r. dwaj biegli psychiatrzy zdiagnozowali u niego schizofrenię paranoidalną i orzekli, że nie powinien przebywać w zakładzie karnym. Niestety, dopiero kilka miesięcy później (w kwietniu 2011 r.) wystawiono świadectwo lekarskie, na podstawie którego można było stwierdzić, że Skazany nie powinien być leczony w zakładzie karnym. Następnie, w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego, w lipcu 2012 r. umieszczono Skazanego na Oddziale Psychiatrii Sądowej Szpitala Zakładu Karnego. W trakcie pobytu na tym oddziale, pomimo włączonego, a następnie modyfikowanego leczenia przeciwpsychotycznego, jego stan psychiczny się nie poprawił. Po ponad roku od stwierdzenia, że ww. nie może być leczony w jednostce penitencjarnej, sąd penitencjarny udzielił mu przerwy w wykonaniu kary i skierował na leczenie do odpowiedniego podmiotu leczniczego. Niestety już miesiąc później decyzja ta została cofnięta, zaś sąd w uzasadnieniu swojego postanowienia podkreślał, że obowiązujące przepisy prawa nie dają możliwości umieszczenia skazanego w szpitalu psychiatrycznym, poza więzienną służbą zdrowia, który gwarantowałby odpowiedni stopień zabezpieczenia. W rezultacie Skazany ponownie trafił na Oddział Psychiatrii Sądowej Szpitala Zakładu Karnego, mimo że jednostka ta nie dysponuje adekwatnymi do jego stanu zdrowia świadczeniami medycznymi.

Należy zwrócić uwagę, że udzielenie przerwy w wykonaniu kary w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary jest obligatoryjne. Tymczasem wciąż dochodzi do sytuacji, w której sąd penitencjarny odmawia udzielenia przerwy w wykonaniu kary wobec osób, co do których zachodzą przesłanki udzielenia obligatoryjnej przerwy w karze. Mimo, że lekarze więzienni wskazują, że dalszy pobyt w zakładzie karnym osadzonego chorego psychicznie zagraża jego życiu i zdrowiu, przerwa w karze, mająca na celu udzielenie świadczeń zdrowotnych w szpitalu psychiatrycznym poza więzienną służbą zdrowia, nie jest udzielana.

Rzecznik zwrócił się do Ministra i Dyrektora Generalnego SW z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz wskazanie propozycji rozwiązania opisanego problemu.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w piśmie z 12 stycznia 2017 r. odniósł się szczegółowo do przypadku Osadzonego opisanego w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich. Stan zdrowia Osadzonego, pomimo włączonego leczenia przeciwpsychotycznego oraz pobytu w kolejnych szpitalach/oddziałach psychiatrycznych (także tych poza Służbą Więzienną), nie ulegał poprawie. Co więcej, z uwagi na interwencje rodziny pacjenta oraz obawy przed oddaleniem się Osadzonego ze szpitala wnioskowano do Sądu o odwołanie przerwy w karze, której Sąd udzielił Osadzonemu na czas leczenia w szpitalu pozapenitencjarnym. W rezultacie W dniu 10.10.2012 r. Sąd Okręgowy odwołał przerwę w wykonywaniu kary, zaś Osadzony ponownie został przyjęty do Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala Zakładu Karnego. Sąd w swoim postanowieniu uzasadnił, że w aktualnym stanie prawnym nie ma możliwości umieszczenia Osadzonego w oddziale psychiatrycznym poza Służbą Więzienną, posiadającym odpowiedni stopień zabezpieczenia. Sąd dostrzegł, że nie ustała przyczyna udzielenia przerwy w wykonywaniu kary, lecz jednocześnie istnieje przesłanka o jakiej mowa w art. 156 §1 k.k.w. Zachodzi zatem kolizja dóbr, tj. z jednej strony potrzeba leczenia Osadzonego w specjalistycznym oddziale psychiatrycznym poza Służbą Więzienną, a z drugiej strony konieczność ochrony osób trzecich przed realnym zagrożeniem ich zdrowia, a nawet życia ze strony Osadzonego. Zdaniem Sądu Państwo jest zobowiązane do ochrony życia i zdrowia innych osób nawet kosztem praw jednostki, która to realne zagrożenie stwarza, co znajduje uzasadnienie w art. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i orzecznictwie ETPC. Zastępca Dyrektora Generalnego zauważył ponadto, że w toku prac legislacyjnych nad projektem obecnie obowiązującego rozporządzenia w sprawie czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumentowania tych czynności Służba Więzienna proponowała utrzymać w dotychczasowym brzmieniu przepis § 34. 1, który stanowi, że „do aresztu śledczego nie przyjmuje się osoby wymagającej leczenia szpitalnego z powodu ostrej psychozy”. Ponadto przyjęcie do aresztu śledczego osoby znajdującej się w stanie ostrej psychozy jest niezgodne z art. 259 § 1 pkt. 1 Kodeksu postępowania karnego, który określa, że warunkiem odstąpienia od tymczasowego aresztowania jest fakt, iż pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Co równie istotne osoby, u których stwierdzono ostrą psychozę są niezdolne, z racji swojej choroby, do zrozumienia swojej sytuacji prawnej, stawianych zarzutów i celu aresztowania. Nie mają świadomości swoich praw i wskutek tego są pozbawione możliwości skutecznej obrony. W opinii Służby Więziennej zasadna wydaje się zmiana rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2015 r. w sprawie wykazu zakładów leczniczych, w tym psychiatrycznych, przeznaczonych do wykonywania tymczasowego aresztowania oraz warunków zabezpieczenia tych zakładów, polegająca na rozszerzeniu tego wykazu o wybrane podmioty lecznicze podległe Ministrowi Zdrowia. Zmiana ta mogłaby się przyczynić do poprawy sytuacji osadzonych z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną.