Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat (SK 26/16) z dnia 2016-11-17.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat (SK 26/16).
Skarżony przepis art. 106a k.k. wprowadza wyjątek od ogólnej reguły zatarcia skazania. W obecnym stanie prawnym regułą jest bowiem, że skazanie za przestępstwo ulega zatarciu z upływem określonego terminu. Instytucja zatarcia skazania opiera się na swoistej fikcji prawnej, w świetle której z chwilą zatarcia przestępstwo traktowane jest tak, jakby nigdy nie zostało popełnione. Zgodnie z tym przepisem nie podlegają zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat.
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stanowisku, że współcześnie zastosowanie represji karnej nie może odbywać się przy założeniu, że ma ona charakter definitywny i nieodwracalny. Prawo karne powinno dążyć do urzeczywistnienia funkcji ochronnej i sprawiedliwościowej, ale przede wszystkim powinno mieć na celu przywrócenie zdolności jednostki do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Nawet w przypadku najcięższych zbrodni, w tym szczególnych postaci zabójstwa, nastąpić może przedawnienie karalności, a w razie skazania za takie przestępstwo warunkowe przedterminowe zwolnienie oraz zatarcie skazania. Oznacza to, że ustawodawca dopuszcza możliwość przywrócenia do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie nawet sprawców najcięższych przestępstw. W kontekście powyższego nasuwa się pytanie, czym kierował się ustawodawca, wprowadzając wyłączenie możliwości zatarcia skazania pewnych czynów zabronionych, z których część – jak się wydaje – wcale nie musi należeć do najcięższych patologii społecznych.
Takie rozwiązanie trudno rozpatrywać w kategorii tortur, czy okrutnego traktowania, tym niemniej racjonalne wydaje się zbadanie, czy winno zostać uznane za traktowanie nieludzkie lub poniżające. Okoliczność, że dana osoba odpowiadała już karnie ma znaczenie przy stosowaniu instytucji recydywy oraz szerzej przy wymiarze kary. Ustawodawca przewidział możliwość zatarcia skazania, którego podstawową funkcją jest przywrócenie sprawcy do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Najnowsza praktyka legislacyjna wykazuje, że napiętnowanie sprawców określonych przestępstw seksualnych wcale nie musi się odbywać poprzez ingerencję w ogólne instytucje prawa karnego. Wystarczające mogą się okazać mechanizmy poza prawnokarne, jak np. stworzenie odrębnego rejestru dla sprawców określonych przestępstw. Wyłączenie zatarcia skazania wprowadza bowiem znacznie dalej idące konsekwencje, niż samo napiętnowanie sprawcy, czy też możliwość umieszczenia jego danych w odpowiednim rejestrze. Często będzie się ono wiązać z dożywotnym wykluczeniem społecznym i zawodowym sprawcy, które istotnie przekracza wagę obranego przez ustawodawcę celu.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zaskarżony przepis został skonstruowany w zgodzie z wymogami stawianymi przez Konstytucję. Trybunał uznał, że zasady godności ludzkiej oraz humanitarnego traktowania są podstawowymi prawami państwa demokratycznego, jednakże nie mogą stanowić środka do uchylenia się przez jednostkę od sankcji za popełnienie przestępstwa, zwłaszcza gdy dobrem chronionym jest małoletni. Ponadto wolność osobista jednostki nie ma wymiaru absolutnego i może być realizowana jedynie w granicach powszechnie obowiązujących norm prawnych.
Wyłączenie przez ustawodawcę zatarcia skazania w przypadku opisanym w art. 106a k.k. znajduje swoje umocowanie w konstytucyjnej zasadzie dobra dziecka i służyć ma przede wszystkim uniemożliwieniu osobom, które dopuściły się przestępstw przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności w stosunku do dzieci zatrudnienia w miejscach związanych z wychowywaniem lub przebywaniem dzieci. Przepis ten służy więc bezpośrednio ochronie zdrowia i życia małoletnich.
Na tle art. 106a k.k. dochodzi do kolizji wartości, z jednej strony wolności osobistej i prywatności skazanych , z drugiej zaś dobra dzieci. Mają one podstawy w Konstytucji i dotyczą sfery praw osobistych, lecz różnią się pod względem rangi. Zdaniem Trybunału nie ulega wątpliwości, że dobro dziecka, zwłaszcza w aspekcie ochrony życia i zdrowia, ma w aksjologii konstytucyjnej co do zasady pierwszeństwo przed prawem do prywatności i wolnością osobistą. Tak również należy przyjąć w niniejszej sprawie.
Reasumując, należy uznać, że wyłączenie zatarcia skazania odnośnie do kategorii przestępstw wskazanych w art. 106a k.k., jest zgodne przepisami Konstytucji. Jednym z zadań demokratycznego państwa prawnego jest zapewnienie ochrony życia i zdrowia obywateli (zwłaszcza dzieci), a analizowane rozwiązanie jest obecnie niezbędnym środkiem do realizacji tego celu.