Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia i Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie nadużywania środków przymusu bezpośredniego na podstawie przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Pracownicy Biura RPO przeprowadzili wizytację w czterech jednostkach penitencjarnych, w których funkcjonują szpitale więzienne. Na miejscu badano przypadki stosowania wobec osób przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych przymusu bezpośredniego na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. W toku tych czynności ujawniono liczne nieprawidłowości, w tym incydenty poniżającego i niehumanitarnego traktowania pacjentów. W wielu sytuacjach wątpliwości budziły przesłanki zastosowania przymusu bezpośredniego, jak również podstawy do wydania decyzji o kolejnym przedłużeniu jego stosowania. Zdaniem Rzecznika wskazane jest, aby w szpitalach, w których funkcjonują oddziały psychiatryczne lub oddziały, gdzie przebywają pacjenci, wobec których potencjalnie może być stosowany przymus bezpośredni, zostały utworzone pomieszczenia do izolacji. Izolacja jest bowiem środkiem bardziej efektywnym i mniej dolegliwym dla pacjenta niż podanie leku pod przymusem bądź unieruchomienie. Ponadto, w ocenie Rzecznika, w trosce o dobro pacjentów, należy podjąć działania, które doprowadzą do wyposażenia wszystkich funkcjonujących w zakładach karnych i aresztach śledczych pomieszczeń do stosowania unieruchomienia w urządzenia do monitoringu pozwalające na utrwalenie obrazu i dźwięku.

Wyniki badań przeprowadzonych przez przedstawicieli RPO pozwoliły również sformułować stwierdzenie, że wiele nieprawidłowości można byłoby ujawnić wcześniej i odpowiednio na nie zareagować, gdyby kontrola stosowania przymusu bezpośredniego była właściwie sprawowana przez podmioty uprawnione: dyrektora szpitala, okręgowy inspektorat Służby Więziennej i Centralny Zarząd Służby Więziennej, sędziego penitencjarnego, sędziego sądu rodzinnego. Zasadnym wydaje się zatem wprowadzenie do planów kontroli, dokonywanych przez zwierzchnie organy więziennictwa w jednostkach penitencjarnych dysponujących oddziałami szpitalnymi, także kwestii dotyczących stosowania przymusu bezpośredniego.

Rzecznik zwrócił też uwagę na pilną potrzebę podjęcia kroków, które spowodują, że Rzecznicy Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, na których terytorialnym obszarze działania znajdują się jednostki penitencjarne ze szpitalami psychiatrycznymi, obejmą swoim działaniem pacjentów tych szpitali. Także administracja więzienna i więzienna służba zdrowia powinny podjąć inicjatywę w celu stworzenia pacjentom szpitali psychiatrycznych możliwości korzystania z przysługującego im prawa do pomocy Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego w obronie ich praw. W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o poinformowanie o zajętym stanowisku.

W wystąpieniu do Ministra Zdrowia Rzecznik podkreślił natomiast konieczność uregulowania kwestii uprawnień funkcjonariuszy Służby Więziennej w zakresie wykonywania przymusu bezpośredniego. W obowiązującym stanie prawnym za podstawę do wykonywania przez funkcjonariuszy SW ww. czynności uważa się przepis § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania. Jednakże w opinii Rzecznika delegacja do podejmowania działań w tak wrażliwej sferze wolności i nietykalności osobistej, sformułowana w przepisach rangi podustawowej, jest niewystarczająca. Odpowiednim aktem do określenia, jaki podmiot, w jakich okolicznościach i na jakich zasadach jest uprawniony do podjęcia działań, których skutkiem jest ograniczenie wolności jednostki, jest wyłącznie ustawa.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, która doprowadziłaby do zmiany przepisu art. 18 ust. 9 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w taki sposób, aby katalog podmiotów zobowiązanych do udzielenia pomocy personelowi medycznemu przy wykonywaniu przymusu bezpośredniego uzupełnić o Służbę Więzienną.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Dyrektor Generalny Służby Więziennej w piśmie z 10 lutego 2017 r. poinformował, że podtrzymuje stanowisko, sygnalizowane w poprzednich odpowiedziach na wystąpienia Rzecznika w przedmiotowym zakresie. Zapewnił także, że dyrektorzy podmiotów leczniczych przy jednostkach penitencjarnych na bieżąco nadzorują realizację procedury stosowania przymusu bezpośredniego na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego w celu uniknięcia w przyszłości uchybień opisanych w wystąpieniu Rzecznika. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 lipca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu leczniczego dla osób pozbawionych wolności wszystkie podmioty lecznicze powinny do końca 2017 r. zostać w miarę możliwości budżetowych dostosowane do wymogów wymienionego rozporządzenia. Dostosowanie to obejmuje również rozwiązania i udogodnienia dla osób niepełnosprawnych celem ułatwienia im dostępu do opieki medycznej i respektowania ich praw. Dyrektor Generalny SW wyjaśnił ponadto, że modernizacja istniejących systemów monitoringu w oddziałach psychiatrii była zgłaszana w potrzebach inwestycyjnych okręgowych inspektoratów Służby Więziennej w związku z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. W przypadku uwzględnienia przez Ministra Zdrowia proponowanych zmian w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego w zakresie utrwalania obrazu i dźwięku Służba Więzienna automatycznie zostanie zobligowana do ich realizacji. Na koniec Dyrektor Generalny SW poinformował, że w dniu 27 stycznia 2017 r. polecił dyrektorom okręgowym, w których właściwości terytorialnej funkcjonują szpitale więzienne, przeprowadzenie szkoleń przypominających i dotyczących stosowania przymusu bezpośredniego na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego wobec osób pozbawionych wolności, jak również zweryfikowanie we wszystkich podmiotach leczniczych dostępności i ewentualne uzupełnienie informacji dla osadzonych o prawach pacjenta osoby pozbawionej wolności, w tym również w zakresie informacji o instytucji Rzecznika Praw Pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego.