Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2017-01-27.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył przepisy, które naruszają prawa pracownicze pracowników Biura Trybunału Konstytucyjnego, dają władzy wykonawczej prawo do ingerencji w prace Trybunału i ograniczają kompetencje TK do ochrony praw i wolności obywateli.
Zdaniem Rzecznika utworzenie w miejsce Biura Trybunału dwóch innych jednostek organizacyjnych stanowi zagrożenie dla istniejących stosunków pracy. Zaskarżone przepisy wprowadzające nie zawierają jakichkolwiek kryteriów merytorycznych weryfikacji dotychczasowej kadry urzędniczej zatrudnionej w Biurze Trybunału. Zastosowana konstrukcja prawna sprowadza się więc do tego, że jeśli bez podania jakiejkolwiek przyczyny pracownikom Biura Trybunału nie zostaną zaproponowane nowe warunki pracy i płacy, to ich stosunki pracy wygasną z mocy samego prawa. Przepisy te w sposób przedmiotowy traktują dotychczasowych pracowników Biura Trybunału. Nie nakazują one bowiem uwzględniać przy podejmowaniu decyzji o dalszym zatrudnieniu ich kwalifikacji ani takich indywidualnych właściwości, jak macierzyństwo czy rodzicielstwo.
Problematyczny w opinii Rzecznika jest również przepis, który przyznaje władzy ustawodawczej prawo do oceny prawidłowości orzeczeń Trybunału oraz dzielący orzeczenia na wyroki i rozstrzygnięcia, nie mając w tym zakresie żadnego umocowania w Konstytucji. Za naruszające Konstytucję należy również uznać te regulacje, które dopuszczają możliwość niepublikowania orzeczeń Trybunału dotyczących aktów normatywnych, które utraciły moc.
Kolejny problem konstytucyjny dotyczy ponownego usiłowania przez ustawodawcę dokonania zmiany obsady personalnej Trybunału Konstytucyjnego poprzez pominięcie w tej obsadzie sędziów, którzy zostali prawidłowo wybrani przez Sejm VII kadencji i zastąpienie ich osobami, które zostały wybrane przez Sejm VIII kadencji na stanowiska już prawidłowo obsadzone. W ocenie Rzecznika czyni to wbrew ostatecznym i mającym moc powszechnie obowiązującą orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego. W rezultacie ustawodawca usiłuje powiększyć liczbę sędziów Trybunału Konstytucyjnego ponad konstytucyjny limit 15 sędziów. Skoro trzy stanowiska sędziowskie zostały prawidłowo obsadzone przez Sejm VII kadencji, to ustawodawca nie ma możliwości wprowadzenia na te stanowiska przed zakończeniem kadencji prawidłowo wybranych sędziów Trybunału innych osób, nawet wówczas, gdy złożyły one ślubowanie przed Prezydentem RP.
Niepokój Rzecznika budzą ponadto przepisy dotyczące postępowania dyscyplinarnego, które swoją treścią normatywną nawiązują do przepisów już uznanych za niekonstytucyjne. Rzecznik stoi na stanowisku, że dla realizacji wynikającego z Konstytucji obowiązku zachowania zasady niezawisłości sędziowskiej niezbędne są prawne gwarancje tej niezawisłości. Jedną z nich jest pozostawienie Trybunałowi inicjatywy w zakresie realizacji odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału. Jest to konieczne do zapewnienia niezależności Trybunału od innych organów państwa, zarówno zaliczanych do władzy ustawodawczej, jak i władzy wykonawczej czy sądowniczej. Przepisy ustaw zwykłych powinny raczej stwarzać dalsze gwarancje zapewnienia niezawisłości sędziowskiej, a nie przyznawać organom władzy wykonawczej uprawnienia bezpośrednio do oddziaływania na sytuację sędziów Trybunału.
W ocenie Rzecznika za niekonstytucyjne również należy uznać wprowadzone w ustawie rozwiązanie, stanowiące odstępstwo od wcześniejszych przepisów ustawowych regulujących postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, przewidujące, że Trybunał nie umarza postępowania z przyczyny utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jeżeli wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw, ale jedynie jeśli postępowanie zostało zainicjowane skargą konstytucyjną. Jeśli dane postępowanie zostało zainicjowane inaczej (wnioskiem albo pytaniem prawnym) ww. przesłanka nie występuje i Trybunał zobowiązany będzie do umorzenia postępowania. Takie rozwiązanie w sposób niedopuszczalny konstytucyjnie pozbawia możliwości uzyskania wiążącego i ostatecznego merytorycznego orzeczenia o konstytucyjności podmioty praw i wolności tylko z powodu innego trybu wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Podkreślenia wymaga fakt, że nie tylko postępowania wszczynane skargą konstytucyjną służą ochronie podstawowych wolności i praw. Ochronę praw obywatelskich ma na celu także wiele postępowań wszczynanych pytaniami prawnymi sądów oraz wnioskami abstrakcyjnymi legitymowanych konstytucyjnie podmiotów.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego przepisy likwidujące Biuro Trybunału Konstytucyjnego są bardziej korzystne niż te, które mógłby zastosować pracodawca odnosząc się jedynie do Kodeksu pracy i dokonując wypowiedzenia stosunku pracy. Ponadto, zdaniem Trybunału konstytucyjna zasada ochrony pracy nie gwarantuje nienaruszalności zatrudnienia, a kwestionowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy realizują standardy ochrony pracy. Wyrazem tego jest odpowiedni czas dany pracownikom Biura TK w związku z likwidacją Biura na dostosowanie się do nowej sytuacji, a także możliwość otrzymania odprawy przez pracowników, których stosunek pracy wygaśnie.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił również obaw Rzecznika co do zgodności z Konstytucją przepisu, na podstawie którego władza ustawodawcza ma prawo do oceny prawidłowości orzeczeń Trybunału. Zdaniem TK przedmiotowy przepis nie narusza Konstytucji, gdyż w przypadku aktów Trybunału, które objęte są zaskarżonym przepisem, nie doszło do wydania orzeczenia w sposób zgodny z przyjętą procedurą postępowania, a działanie ustawodawcy ma na celu usunięcie niepewności prawnej. Trybunał uznał, że w ten sposób na drodze ustawowej doszło do sanowania wady prawnej, którą orzeczenia były dotknięte.
W odniesieniu do zarzutu ponownego usiłowania przez ustawodawcę dokonania zmiany obsady personalnej Trybunału Konstytucyjnego, Trybunał uznał, że żaden przepis Konstytucji nie pozwala na to, by punktem odniesienia analizy hierarchicznej zgodności prawa było orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto, Trybunał nie zgodził się z argumentem, że dani sędziowie zostali wybrani na miejsca już zajęte. W ocenie TK dopiero ślubowanie wobec Prezydenta RP jest aktem, który decyduje o możliwości podjęcia czynności sędziowskich i jako taki decyduje o procedurze zakończenia kreowania danej osoby na stanowisku sędziego TK, a sędzia, który nie złożył ślubowania, nie może podjąć swoich obowiązków.
Oceniając zarzut dotyczący możliwości skierowania wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta RP Trybunał stwierdził, że uczynienie Prezydenta podmiotem uprawnionym do zainicjowania postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego TK wynika z ustrojowej pozycji tego organu jako głowy państwa. W ocenie TK konstrukcja polegająca na możliwości działania Prezydenta jedynie po złożeniu wniosku przez Prokuratora Generalnego i po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego stanowi wyraz współdziałania i równoważenia się władzy, a zarazem chroni przed arbitralnością podejmowanej decyzji.
Co do zarzutu odnoszącego się do możliwości orzekania przez Trybunał Konstytucyjny o przepisach, które utraciły moc obowiązującą Trybunał uznał, że wyjaśnienia Rzecznika nie dotyczą kontroli hierarchicznej zgodności prawa, lecz koncepcji uregulowania danych zagadnień według założeń. Z tych względów rozpoznanie tego żądania nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego, a postępowanie w tym zakresie zostało umorzone.