Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie procedur finansowania kampanii wyborczych.

W związku z wyborami, które odbyły się w latach 2014–2015, do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło łącznie kilkaset skarg i wniosków od obywateli, organizacji społecznych i instytucji. Na podstawie jednej z takich skarg Rzecznik zwrócił uwagę na kwestię procedur związanych z finansowaniem kampanii wyborczych. Skarżący wziął czynny udział jako pełnomocnik wyborczy i finansowy Komitetu Wyborczego Wyborców w wyborach samorządowych w 2014 r. Zgodnie z prawem wyborczym do finansowania kampanii wyborczej założył on rachunek bankowy. Po dokonaniu pierwszej transakcji okazało się, że na potwierdzeniu przelewu jako płatnik wymieniony jest z imienia i nazwiska skarżący, a zgodnie z kodeksem wyborczym płatnikiem powinien być KWW. Bank uznał reklamację w tej sprawie, jednak Komisarz Wyborczy przyjmując łączne sprawozdanie finansowe KWW, uznał sumę wpłat na jednym z rachunków za wpływy z naruszeniem art. 134 § 1 Kodeksu wyborczego i wskazał konieczność dokonania przez skarżącego wpłaty na konto Urzędu Skarbowego. Skarżący bezskutecznie starał się to postanowienie zaskarżyć. Sądy wskazywały bowiem, że na mocy art. 145 § 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy odwołanie służy jedynie od postanowienia o odrzuceniu sprawozdania finansowego komitetu wyborczego, natomiast w razie stwierdzenia przez organ wyborczy uchybień w sprawozdaniu, które nie skutkują sankcją odrzucenia sprawozdania, ustawa nie przewiduje możliwości zaskarżenia decyzji komisarza wyborczego.

Opisana wyżej sprawa pozwala stwierdzić, że na mocy obecnie obowiązujących przepisów może dochodzić do sytuacji, kiedy to na podstawie postanowienia komisarza wyborczego o stwierdzonych uchybieniach po stronie obywatela (pełnomocnika) powstaje konieczność dokonania opłat (które są odbierane przez niego jako „kara finansowa”), natomiast nie posiada on skutecznych możliwości odwołania od takiej decyzji. Kwestia braku kontroli sądowej nad tą sferą decyzji organów wyborczych budzić może, w opinii Rzecznika, wątpliwości.

Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącego z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej w piśmie z 27 lutego 2017 r. poinformował, że PKW, jako apolityczny organ wyborczy, któremu nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza, nie może wyrazić opinii w sprawie zakresu zaskarżalności postanowień, o których mowa w art. 144 § 1 i 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. Przypomniał też, że ww. przepis ustanawia wyraźną granicę między postanowieniami organów wyborczych przyjmującymi sprawozdania finansowe bez zastrzeżeń (w przypadku niestwierdzenia żadnych naruszeń zasad gospodarki finansowej) i przyjmującymi sprawozdania ze wskazaniem na uchybienia (w przypadku stwierdzenia naruszeń niewymienionych w art. 144 § 1 pkt 3 lub w art. 144 § 2), a postanowieniami odrzucającymi sprawozdania (w przypadku stwierdzenia naruszeń wymienionych w tych przepisach). Ograniczenie zaskarżalności postanowień do odrzucających sprawozdania finansowe było konsekwencją określenia takiej granicy. Przewodniczący PKW wskazał, że zgodnie z art. 149 § 5 Kodeksu wyborczego organ wyborczy stwierdza w swoim postanowieniu przyjęcie korzyści majątkowych z naruszeniem przepisów Kodeksu, natomiast w przypadku niedokonania dobrowolnej wpłaty równowartości tych korzyści na rzecz Skarbu Państwa naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo dla siedziby komitetu wyborczego, na wniosek organu wyborczego, występuje do sądu przeciwko podmiotom, o których mowa w art. 130 § 1, o orzeczenie przepadku korzyści majątkowej lub jej równowartości oraz wydanie tej korzyści majątkowej lub zapłatę jej równowartości (art. 149 § 6). Odnosząc się do sprawy opisanej w wystąpieniu Rzecznika Przewodniczący PKW zauważył, że organy wyborcze nie są powołane do dokonywania oceny stopnia zawinienia pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego w naruszeniu zasad gospodarki finansowej ani żadnych innych okoliczności, które wpłynęły na to, że do takiego naruszenia doszło. Rolą organów wyborczych badających sprawozdanie jest jedynie stwierdzenie, czy pozyskiwanie i wydatkowanie środków przez komitet odbywało się zgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego. Nie wyklucza to jednak dochodzenia przez osoby, zobowiązane do wpłacenia na rzecz Skarbu Państwa równowartości korzyści majątkowych pozyskanych niezgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego, odszkodowania od podmiotów, których wadliwe działania doprowadziły do tej sytuacji.