Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości, Minister Cyfryzacji, Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w sprawie dostępności wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami.

Rzecznik Praw Obywatelskich, pełniący także funkcję niezależnego organu do spraw popierania, ochrony i monitorowania wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, otrzymuje informacje o problemach i ograniczeniach, z którymi spotykają się osoby z niepełnosprawnościami w wymiarze sprawiedliwości. Znalazły one potwierdzenie w wynikach badań społecznych, zrealizowanych na zlecenie Rzecznika i zawartych w raporcie pt. „Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości – analiza i zalecenia”.

Najistotniejszym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonych badań jest konieczność zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia w jej obecnym kształcie i wdrożenia modelu wspieranego podejmowania decyzji. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, które zostały ubezwłasnowolnione, co do zasady nie mają zdolności procesowej, co wydaje się być zbyt daleko idącym, nieuzasadnionym ograniczeniem korzystania z konstytucyjnego prawa do sądu.

Niezwykle istotne jest poszanowanie woli osób z niepełnosprawnościami w sprawach, które ich dotyczą. Sąd powinien być zobowiązany do obligatoryjnego wysłuchania osoby ubezwłasnowolnionej przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, a odstąpienie od tego obowiązku powinno być uzasadnione jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Poważną barierą w zakresie dostępu osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną do wymiaru sprawiedliwości są formy szczególne oświadczeń woli. Przepisy prawa regulujące zasady składania oświadczeń woli powinny przewidywać różne formy komunikacji z osobami z niepełnosprawnościami, takie jak: alfabet Braille’a, komunikację przez dotyk, dużą czcionkę itp. Ponadto konieczne jest spopularyzowanie stosowania przesłuchań na odległość oraz przeprowadzania dowodu na odległość z wykorzystaniem urządzeń technicznych, a także rozważenie ewentualnych zmian o charakterze legislacyjnym w zakresie przepisów ograniczających możliwość składania zeznań w charakterze świadka przez osoby z niepełnosprawnościami.

Dla urzeczywistnienia prawa osób z niepełnosprawnościami do sądu na zasadzie równości z innymi niezbędne są także zmiany w zakresie dostępu do informacji i komunikacji z organami wymiaru sprawiedliwości. Przede wszystkim konieczne jest kontynuowanie działań na rzecz cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości tak, aby możliwie duża część dokumentacji w postępowaniu była dostępna w wersji elektronicznej.

Aktualny pozostaje także problem dostępności pomocy tłumaczy języka migowego w trakcie postępowania sądowego oraz w kontaktach z pracownikami sądu, prokuratury lub profesjonalnym pełnomocnikiem. W tym kontekście niezbędna jest nowelizacja ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się tak, aby do udostępniania usług tłumacza migowego zobowiązane były wszystkie instytucje finansowane ze środków publicznych, w tym instytucje wymiaru sprawiedliwości. Ponadto, konieczne jest stworzenie państwowego systemu certyfikacji tłumaczy języka migowego.

Ograniczenia w zakresie dostępu osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości łączą się także z niedostępnością architektoniczną budynków sądów i prokuratur. Na problemy napotykają również osoby korzystające z pomocy psa przewodnika, która pomimo ustawowego uprawnienia nie zawsze mają możliwość swobodnego wstępu do obiektów przeznaczonych na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem Rzecznika należy zintensyfikować wysiłki w celu promowania zasady uniwersalnego projektowania oraz uwzględniania jej przy tworzeniu nowych inwestycji budowlanych, również w obszarze rozwoju infrastruktury wymiaru sprawiedliwości.

Rzecznik zwrócił się z prośbą o przekazanie informacji dotyczących podejmowanych działań w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (także w obszarze informacji i komunikacji) oraz planowanych w tym zakresie prac.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 13 lutego 2018 r. wyjaśnił, że szkolenia dla osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości, także w zakresie obsługi klientów z niepełnosprawnościami, są organizowane przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury. Co do zalecenia zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia, resort dostrzega potrzebę wprowadzenia zmian w tym obszarze. Niemniej jednak, nie wszczęto dotąd stosownych prac legislacyjnych, z uwagi na inne priorytetowe projekty i zadania realizowane w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ponadto, Podsekretarz Stanu wskazał, że w związku z sygnalizowanymi nieprawidłowościami na tle stosowania art. 547 Kodeksu postępowania cywilnego, polegającymi na niewysłuchiwaniu osób, których dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub wysłuchiwaniu ich w drodze pomocy sądowej, zwrócono się do prezesów sądów apelacyjnych o podjęcie działań mających na celu prawidłowe stosowanie tego przepisu. Zgodnie z zasadą bezpośredniości, szczególnie eksponowaną w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie, sąd nie powinien bowiem orzekać w tego rodzaju sprawach bez podjęcia próby bezpośredniej oceny stanu zdrowia osoby objętej wnioskiem. Z kolei kwestia umożliwienia tłumaczom języka migowego uzyskania statusu tłumacza przysięgłego była przedmiotem obrad Zespołu do przeglądu i oceny funkcjonowania ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego powołanego przez Ministra Sprawiedliwości. Celem prac Zespołu jest przegląd i ocena funkcjonowania ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego oraz aktów wykonawczych do tej ustawy, i opracowanie, w razie konieczności, propozycji zmian legislacyjnych. Prace Zespołu nie zostały dotychczas zakończone. Podsekretarz Stanu poinformował, że w resorcie sprawiedliwości prowadzone są działania na rzecz dalszej informatyzacji wymiaru sprawiedliwości. Zapewnił także, że usuwanie barier architektonicznych polegające na dostosowywaniu budynków jednostek wymiaru sprawiedliwości do potrzeb osób niepełnosprawnych jest obecnie powszechne w obiektach użyteczności publicznej, w tym także w obiektach wymiaru sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości, w ramach swoich kompetencji, podejmuje również działania mające na celu ułatwienie osobom niepełnosprawnym udziału w procesie rekrutacji pracowników sądów.