Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczącej określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym z dnia 2017-04-10.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczącej określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich prawo do wynagrodzenia za sporządzenie opinii biegłego jest prawem majątkowym znajdującym ochronę Konstytucji. Biegły przedstawia bowiem opinię w postępowaniu karnym w ramach swojej działalności zawodowej. Co do zasady biegły nie ma możliwości odmowy sporządzenia opinii, jeśli został do tego wyznaczony przez organ ochrony prawa, nie może także negocjować stawki. Nieproporcjonalnie niska wartość stawek za czynności biegłych może prowadzić do nieuzasadnionego pokrzywdzenia biegłych względem ich kolegów, którzy do pełnienia takich zadań przez organy wymiaru sprawiedliwości nie są powoływani i mogą w tym czasie wykonywać działalność zarobkową na zasadach rynkowych.
Rzecznik zwrócił uwagę także na fakt, że rozporządzenie w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych przewiduje możliwość podwyższenia stawki o 50% w razie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii, jeżeli biegły ma dyplom ukończenia studiów wyższych lub dyplom mistrzowski oraz pełni funkcję biegłego sądowego nie krócej niż jedną kadencję lub funkcję rzeczoznawcy przez okres co najmniej pięciu lat, ale żeby podwyższenie stawki było możliwe, wszystkie te przesłanki muszą zostać spełnione łącznie. W ocenie Rzecznika stali biegli sądowi oraz biegli ad hoc znajdują się w analogicznej sytuacji z punktu widzenia ich obowiązków w postępowaniu karnym, lecz ich prawo do uzyskania wynagrodzenia ukształtowane zostało inaczej. Ponadto, rozporządzenie pomija w wytycznych nakład pracy, kwalifikacje biegłego oraz poziom wynagrodzeń uzyskiwanych w danym zawodzie. Wprowadzenie przesłanki kadencji w charakterze biegłego sądowego należy więc ocenić negatywnie z punktu widzenia zasady równości określonej w Konstytucji.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zaskarżony przepis rozporządzenia jest sprzeczny z konstytucyjną zasadą ochrony praw majątkowych, gdyż w sposób ewidentny zawęża kryteria ustawowe, warunkujące uzyskanie wynagrodzenia przez biegłego oraz – wbrew wytycznym ustawodawcy – całkowicie pomija przesłankę nakładu pracy biegłego przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za jego pracę, mimo że przesłankę tę statuuje wprost ustawa. Zdaniem Trybunału przepisy wykonawcze muszą pozostawać w związku merytorycznym i funkcjonalnym w stosunku do rozwiązań ustawowych, ponieważ tylko w ten sposób mogą być wyznaczone granice, w jakich powinna mieścić się regulacja zawarta w przepisach wykonawczych. Regulacje zawarte w przepisach wykonawczych nie mogą więc prowadzić do zakwestionowania spójności i wewnętrznej harmonii rozwiązań przyjętych bezpośrednio w samej ustawie. W odniesienie do zarzutu dyskryminacji biegłych ad hoc Trybunał uznał, że zróżnicowanie w akcie podustawowym wysokości wynagrodzenia od tego, czy biegły został wpisany na listę biegłych sądowych i pełni swoją funkcję co najmniej jedną kadencję, czy też nie stanowi niedopuszczalną w demokratycznym państwie prawa samowolę legislacyjną. Nie można bowiem na gruncie językowym ani teleologicznym wyprowadzić podstawy dla Ministra Sprawiedliwości do ustanowienia dodatkowych przesłanek warunkujących podwyższenie wysokości wynagrodzenia biegłego.