Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym sprawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 18 maja 2016 r. o stwierdzenie niezgodności przepisów znowelizowanej ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o Prokuraturze z Konstytucją (sygn. akt K 29/16).

Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z wniosku Krajowej Rady Sądownictwa która wniosła o stwierdzenie, że przepisy ustawy o Prawo Prokuraturze, w zakresie, w jakim przyznają Prokuratorowi Generalnemu prawo do ujawniania "w szczególnie uzasadnionych przypadkach także innym osobom", jak również mediom, informacji zgromadzonych w toku postępowania przygotowawczego, także bez zgody prokuratora prowadzącego postępowanie, w szczególności prawo do ujawniania informacji z toczących się postępowań przygotowawczych dotyczących przestępstw popełnionych przez sędziów lub asesorów sadowych, są niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego, z prawem do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, z prawem dostępu do urzędowych dokumentów i zbiorów danych, z zasadą ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw które mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób a ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw, z zasada niezależności sądów i trybunałów, niezawisłości sędziów i zakazie przynależności sędziego do partii politycznych, związku zawodowego oraz z konstytucyjną zasadą trójpodziału władzy.

Przedmiot postępowania w niniejszej sprawie częściowo pokrywa się z materią wniosku skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego przez Rzecznika w sprawie stwierdzenia niezgodności przepisów ustawy Prawo o Prokuraturze. W ustawie ustawodawca wprowadził szczególną możliwość udostępniania informacji dotyczących konkretnych spraw, w tym także toczącego się postępowania przygotowawczego oraz organy upoważnione do tych czynności. Nie wprowadził do przepisów ustawy legalnej definicji pojęć "informacje dotyczące konkretnych spraw" czy "informacje z toczącego się postępowania przygotowawczego". Powstaje więc wątpliwość czy udostępnienie informacji o konkretnej sprawie jest zakresowo węższe od udostępnienia akt czy zostaną udostępnione informacje z jakiejś przyczyny nie uwzględnione w aktach sprawy, a więc zakres informacji będzie szerszy niż wynikałoby to z udostępnienia akt. W opinii Rzecznika taki zapis godzi w konstytucyjne prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia a także zakaz pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym przez władze publiczne co znajduje również wyraz w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz prawodawstwie Unii Europejskiej. Celem prawodawcy unijnego jest zapewnienie odpowiedniego standardu ochrony uczestnikom postępowania, zwłaszcza ofiarom, tak aby nie powiększać zakresu ich cierpienia i innych trudności. Udostępnianie informacji o konkretnym postępowaniu powinno być stosowane w naprawdę wyjątkowych wypadkach, bowiem postępowanie jeszcze się nie zakończyło a sąd nie przesądził o winie sprawcy. Dostęp do akt powinni mieć uczestnicy postępowania natomiast inne osoby powinny go uzyskiwać tylko w wyjątkowych przypadkach. Kolejna sprawa to ujawnianie informacji w kontekście przesłanki bezpieczeństwa państwa. Udostępnianie takich informacji gdzie adresatem jest organ władzy publicznej jest w pełni uzasadniony, ale już w przypadku konkretnej osoby niepełniącej funkcji organu władzy publicznej trudny do uzasadnienia. Zdaniem Rzecznika przesłanka bezpieczeństwa państwa jest na tyle nie ostra, że może spowodować dość dowolne jej interpretowanie. Podobne wątpliwości dotyczą przesłanki zezwalającej na przedstawienie innym osobom informacji dotyczących konkretnych spraw prowadzonych przez prokuraturę w postaci "szczególnie uzasadnionego przypadku", przesłanka ta nie została poddana przez ustawodawcę żadnej formie kontroli zewnętrznej co prowadzi do braku prawnej ochrony życia prywatnego. W świetle kwestionowanych przepisów ustawy o prokuraturze, przekazywanie informacji mediom budzi również niepokój z uwagi na zagrożenie dla praw i wolności człowieka. Media ze swej natury upowszechniają informacje, niekoniecznie kierując się dobrem uczestników postępowania, a ich działanie może prowadzić do utrudnienia lub uniemożliwienia realizacji celów postępowania karnego i ustalenia istotnych okoliczności popełnienia czynu oraz wykrycia sprawcy. W swoim wniosku Krajowa Rada Sądownictwa sformułowała kilka zagadnień które budzą wątpliwości konstytucyjne. W świetle przepisów Prawa o prokuraturze dotyczących utworzenia samodzielnej komórki organizacyjnej w Prokuraturze Krajowej tzw. Wydział Spraw Wewnętrznych, właściwego w sprawach postępowań przygotowawczych w sprawach najpoważniejszych przestępstw popełnionych przez sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury, a także wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem. Wydziałem Spraw Wewnętrznych kieruje naczelnik, który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów wykonujących swoje obowiązki w tym wydziale. Przepis ten sugeruje, że ta grupa zawodowa jest obciążona dużym ryzykiem zachowań przestępczych co stoi w sprzecznością z danymi dotyczącymi uchylania immunitetu sędziowskiego. Ponadto zwrócono uwagę, że władza sądownicza powinna być wolna od wpływów władzy wykonawczej i ustawodawczej a w świetle omawianych przepisów zachodzi niebezpieczeństwo złamania tej zasady. W opinii Krajowej Rady Sądownictwa ustawa została przygotowana z pominięciem zasady poprawnej legislacji, poprzez niedookreślone pojęcia lub kolidujące z Konstytucją.

Rzecznik Praw Obywatelskich podzielił zarzuty Krajowej Sądownictwa dotyczące niezgodności przepisu ustawy o prokuraturze dotyczącego utworzenia samodzielnej komórki organizacyjnej w Prokuraturze Krajowej tzw. Wydział Spraw Wewnętrznych, właściwego w sprawach postępowań przygotowawczych w sprawach najpoważniejszych przestępstw popełnionych przez sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury, a także wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem.