Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania w sprawie wsparcia dla osób starszych.

Opracowanie projektu konwencji o prawach osób starszych, jak również debata publiczna prowadzona w tym zakresie w Polsce mają istotne znaczenie w kontekście obserwowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich problemów związanych z przestrzeganiem podstawowych praw osób starszych oraz realizacją zasady równego traktowania bez względu na wiek. Należy przy tym zaznaczyć, że skala zjawiska będzie narastać wraz ze starzeniem się społeczeństwa, o ile nie zostaną podjęte niezwłoczne działania zaradcze.

Demograficzne starzenie się ludności, związane z wydłużaniem się prognozowanego czasu życia oraz zmniejszającą się liczbą urodzeń, obserwowane jest zarówno w skali globalnej, jak i krajowej. Seniorzy w Polsce doświadczają różnych ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności, z którymi muszą radzić sobie sami, ponieważ nie mają żadnej pomocy. Wraz z wiekiem zwiększa się ponadto intensywność korzystania z usług opieki zdrowotnej. W opinii Rzecznika działania podejmowane w tym zakresie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odnoszą się tylko do wycinka całego spektrum potrzeb i są niewystarczające. Dodatkowo, konsekwencją przyjętej metody działania jest to, że osoby starsze mieszkające w gminach mniej zaangażowanych, często są pozostawione bez koniecznego wsparcia.

Zdaniem Rzecznika w przedstawionej informacji Rady Ministrów o sytuacji osób starszych brakuje pogłębionej refleksji w kwestii spraw dyskryminacyjnych ze względy na wiek. Pojęcie dyskryminacji pozostaje dla większości społeczeństwa abstrakcyjne, dlatego też nie można poprzestawać na relacjonowaniu istniejących przepisów prawa antydyskryminacyjnego, ale należy podjąć działania mające na celu poprawę stanu świadomości prawnej w tym zakresie, która może się przyczynić do realizacji zasady równego traktowania w praktyce.

Skargi wpływające do Rzecznika oraz prowadzone badania wskazują na występowanie zarówno dyskryminacji bezpośredniej, jak i pośredniej, przejawiającej się m.in. w nieadekwatnym do potrzeb systemie wsparcia osób starszych. Taka dyskryminacja ma miejsce w dostępie do usług medycznych specyficznych dla wieku starszego, zbyt wolno rosnącej liczbie lekarzy o określonych specjalizacjach (np. geriatrów, okulistów wykonujących zabiegi usunięcia jaskry), dostępie do badań profilaktycznych. Innym przykładem dyskryminacji osób starszych są odnotowane przez Urząd Regulacji Energetyki przypadki stosowania przez sprzedawców energii elektrycznej nagannych technik marketingowych. Nadużycia przejawiają się nie tylko w braku pełnej informacji co do skutków ewentualnej transakcji, ale także poprzez stosowaną w umowach małą czcionkę, która stanowi dodatkową barierę dla osób starszych o słabszym wzroku.

Zachodzi potrzeba wzmocnienia ochrony praw osób starszych w postaci konwencji, która – stanowiąc zbiór norm i wprowadzając mechanizmy zapewniające włączenie społeczne osób starszych – mobilizowałaby do wprowadzania nowatorskich, systemowych rozwiązań na poziomie administracji państwowej i samorządowej. Szerokie przyzwolenie na niewidoczność potrzeb osób starszych oraz dane demograficzne pokazują, że dalsze miękkie podejście do spraw starzejącego się społeczeństwa może przynieść w efekcie kryzys humanitarny, w postaci coraz liczniejszej grupy samotnych i niesamodzielnych osób starszych, niedysponujących wystarczającymi zasobami i pozbawionych podstawowej pomocy. Sprawa konwencji praw osób starszych stanowi temat poruszany m.in. na forum ONZ. Obecnie trwają prace mające na celu ustanowienie nowych ram prawa międzynarodowego odnoszącego się stricte do praw osób starszych.

Dotychczasowa korespondencja Rzecznika z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dotycząca polityki senioralnej prowadzi do wniosku, że resort, mimo swojego zaangażowania, nie dostrzega skali i zakresu wykluczenia osób starszych w społeczeństwie i trudności oraz barier związanych nie tylko z możliwą niepełnosprawnością, ale również z uwarunkowaniami charakterystycznymi dla podeszłego wieku. W ocenie Rzecznika Polska powinna także skorzystać z możliwości przyjęcia aktywnej roli w globalnej dyskusji odnoszącej się do praw osób starszych i wnieść swój wkład w wymianę doświadczeń na poziomie międzynarodowym.

Rzecznik zwrócił się z prośbą o rozważenie przekazanych informacji oraz odpowiednie ich uwzględnienie w toku realizowanych działań.