Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Przystąpienie do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) dotyczącego zewnętrznego nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości nad sądami powszechnymi (sygn. akt K 32/16).

W piśmie z dnia 5 sierpnia 2016 r., Rzecznik przedstawił stanowisko w sprawie zakwestionowanych przepisów ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o Prokuraturze oraz ustawy z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych, w którym podniósł trzy zarzuty. Pierwszy dotyczy kwestii o charakterze ustrojowym. W ocenie Rzecznika, Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, który występuje w dwojakiej roli (organu władzy wykonawczej i naczelnego organu prokuratury), nie powinien posiadać uprawnień, które nawet potencjalnie mogłyby stanowić zagrożenie dla niezawisłości sędziów i niezależności sądów, a już z pewnością tak rozbudowanych instrumentów prawnych, jakie przewidziane zostały w Prawie o prokuraturze. Pozostawienie takich instrumentów w rękach organu władzy wykonawczej nie tylko podważa zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości, ale przede wszystkim podważa wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę demokratycznego państwa prawnego, uzupełnioną przez zasadę legalizmu określoną w art. 7 Konstytucji. Drugi i trzeci zarzut odnoszą się do oceny konstytucyjności poszczególnych środków przyznanych Ministrowi Sprawiedliwości w ramach tego nadzoru. W ocenie Rzecznika art. 77 § 4 p.u.s.p. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości wniesienia środka zaskarżenia od decyzji Ministra w przedmiocie odwołania sędziego z delegacji do innego sądu oraz w zakresie, w jakim nie wskazuje przesłanek, jakimi powinien kierować się Minister odwołując sędziego z delegacji, budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia zgodności z konstytucyjnym prawem do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, z zasadą dwuinstancyjności postępowania oraz ustanowieniem Sądów i Trybunałów władzą odrębną i niezależną od innych władz. Ponadto, w ocenie Rzecznika przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości arbitralnego uprawnienia do decydowania o zwolnieniu sędziego z obowiązku zachowania tajemnicy dotyczącej okoliczności, o których sędzia powziął wiadomość ze względu na swój urząd uznać należy za niezgodne ze wskazanymi normami konstytucyjnymi. Za szczególnie niepokojący z punktu widzenia prawa do sądu uznać należy szeroki zakres swobody przyznany Ministrowi, któremu pozostawiono całkowitą swobodę oceny, czy interes prywatny danej jednostki nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. Należy przy tym podkreślić, że w opozycji do niedookreślonych "celów wymiaru sprawiedliwości" stoją uprawnienia i gwarancje procesowe konkretnego człowieka w postępowaniu sądowym.