Wystąpienie do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP w sprawie projektów ustaw reformujących sądownictwo z dnia 2017-09-11.
Wystąpienie do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP w sprawie projektów ustaw reformujących sądownictwo.
Rzecznik Praw Obywatelskich podziela stanowisko Prezydenta RP, iż wymiar sprawiedliwości jest jedną z tych instytucji, które odgrywają kluczową rolę w demokratycznym państwie prawa. Od jakości jego funkcjonowania zależy zaufanie społeczeństwa do państwa i jego instytucji. W przekonaniu Rzecznika reforma wymiaru sprawiedliwości jest niezbędna zarówno dla obywateli, jak i dla środowiska sędziowskiego.
Zdaniem Rzecznika planowana reforma sądownictwa powinna być reformą wielopłaszczyznową, obejmującą zarówno zmiany instytucjonalne dotyczące ustroju sądów, jak i proceduralne, skupiające się na poprawie unormowań dotyczących postępowania sądowego. Konieczność wprowadzenia zmian w tym obszarze sygnalizują sami obywatele, skarżący się na niedoskonałości w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Skargi wpływające do Biura RPO dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości zasadniczo dzielą się na trzy grupy: skargi na sprawność postępowania, czyli z reguły jego przewlekłość; skargi na kulturę postępowania, czyli skargi na to, co się dzieje na sali sądowej oraz o stosunek sędziego do stron postępowania, a także skargi, których autorzy żalą się na niesprawiedliwość wyroku.
Wydaje się, że głównym problemem polskiego wymiaru sprawiedliwości jest wzrost liczby spraw wpływających do sądów. W ocenie Rzecznika prawodawca powinien znaleźć takie rozwiązania, które dużą część tych spraw, bez uszczerbku dla ochrony praw jednostki, przekażą do rozstrzygnięć w trybie procedur pozasądowych.
Rzecznik zasygnalizował wybrane propozycje o charakterze kierunkowym dotyczące funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości, które mogą pozwolić na to, aby planowane reformy sądownictwa były zgodne z konstytucyjną zasadą trójpodziału władz, niezależności sądownictwa oraz służyły lepszemu zagwarantowaniu obywatelom konstytucyjnego prawa do sądu. Podnoszone przez Rzecznika postulaty mają na celu przede wszystkim zapewnienie każdemu człowiekowi prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Do postulatów tych, w zakresie usprawnienia procedury karnej, należą: zapewnienie pokrzywdzonemu realnej możliwości odwołania się od wyroku nakazowego oraz dostosowanie sposobu doręczania pism procesowych oraz innej dokumentacji sądowej w postępowaniu karnym do obecnego poziomu rozwoju technologiczno-społecznego.
W sprawy z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej konieczne jest m.in. wprowadzenie informacji na zawiadomieniach o pozostawieniu przesyłki sądowej w placówce pocztowej (awizach) o sądzie – nadawcy przesyłki, a także wprowadzenie do systemu prawa możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego bezczynności w rozpoznaniu skargi, wniosku oraz petycji.
Odnośnie ogólnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości Rzecznik wskazał na potrzebę wprowadzenia pouczeń o możliwości złożenia wniosku o umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty opłaty kancelaryjnej od wniosku o wydanie odpisu wyroku z uzasadnieniem oraz wprowadzenia obligatoryjnego ustanawiania pełnomocnika dla osoby, względem której prowadzone jest postępowanie o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody. Ponadto, istnieje konieczność uchylenia przepisów prowadzących do uprzywilejowania wierzytelności bankowych.
Rzecznik zwrócił także uwagę na problemy związane z dostępem osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości. Do postulatów z tego obszaru należą m.in.: konieczność zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia w jej obecnym kształcie i wdrożenia modelu wspieranego podejmowania decyzji, konieczność popularyzowania stosowania przesłuchań na odległość oraz przeprowadzania dowodu na odległość z wykorzystaniem urządzeń technicznych, a także rozważenie ewentualnych zmian o charakterze legislacyjnym w zakresie przepisów ograniczających możliwość składania zeznań w charakterze świadka przez osoby z niepełnosprawnościami, potrzeba kompleksowego audytu dostępności infrastruktury instytucji wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami oraz przygotowanie planu remontów i uwzględnianie zasady uniwersalnego projektowania przy tworzeniu nowych inwestycji, a także potrzeba organizacji cyklicznych szkoleń dla wszystkich osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości w zakresie specyfiki różnych rodzajów niepełnosprawności, a także szczególnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
W ocenie Rzecznika, zmian wymagają także regulacje dotyczące osób zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości, w tym m.in. umożliwienie wniesienia środka zaskarżenia od decyzji Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie odwołania sędziego z delegacji do innego sądu oraz określenia przesłanek, jakimi powinien kierować się Minister Sprawiedliwości odwołując sędziego z delegacji. Jednym z największych wyzwań dla polskiego wymiaru sprawiedliwości, który w znaczący sposób wpłynąłby na zwiększenie sprawności postępowań sądowych jest, zdaniem Rzecznika, wprowadzenie kompleksowej ustawy dotyczącej biegłych sądowych.
Rzecznik wymienił ponadto szereg zagadnień, które usprawniłyby funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Są to m.in.: zmniejszenie kognicji sądów przy zachowaniu standardów wynikających z art. 45 ust. 1 Konstytucji, wsparcie sędziów poprzez zwiększenie liczby asystentów sędziów, przyznanie komornikom prawa do polubownego dochodzenia należności, dopuszczenie zeznań świadków w sprawach cywilnych na piśmie lub przed urzędnikiem oraz wprowadzenie specjalizacji sędziów.
Rzecznik zwrócił się z prośbą o poinformowanie o sposobie rozpatrzenia przedstawionych uwag.