Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości dotyczące potrzeby zdefiniowania w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym pojęcia „opieka naprzemienna”.

W nawiązaniu do poprzedniej korespondencji w przedmiotowej sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że w dalszym ciągu istnieje konieczność zdefiniowania w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym opieki/pieczy sprawowanej przez rodziców w powtarzających się okresach, gdyż aktualne pozostają problemy wynikające z braku takiej ustawowej definicji.

Braku tego nie wypełnia nowelizacja z 7 lipca 2017 r., wchodząca w życie 1 stycznia 2018 r. i zmieniająca ustawę o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Dookreśla ona wprawdzie, że opieka naprzemienna ma być „sprawowana w porównywalnych i powtarzających się okresach”, lecz definicje zawarte w tej ostatniej ustawie są definicjami stosowanymi w sprawach rozstrzyganych na mocy tej ustawy i na potrzeby tej ustawy, nie zaś w sprawach rodzinnych, w których o opiece/pieczy naprzemiennej rozstrzygają sędziowie w sądach powszechnych na podstawie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ponadto dookreślenie to nie definiuje samej istoty opieki/pieczy naprzemiennej, a tym samym nie zapobiega niepewności prawnej u obywateli co do tego, czy zdaniem sądu rodzinnego, sądu administracyjnego czy organu administracji publicznej sprawowana przez nich piecza nad dzieckiem jest czy nie jest opieką/pieczą naprzemienną.

Obecna regulacja wyłącza uznanie za opiekę/pieczę naprzemienną władzę rodzicielską sprawowaną przez rodziców w rozłączeniu bez ingerencji sądu – przynajmniej w świetle ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, bowiem umożliwia zaliczenie dziecka jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców oraz proporcjonalny podział kwoty świadczenia wychowawczego jedynie w przypadku dzieci, nad którymi opieka naprzemienna sprawowana jest „zgodnie z orzeczeniem sądu”. Brak definicji przedmiotowego pojęcia pociąga za sobą także brak jednolitości orzecznictwa samych sądów administracyjnych w tym zakresie.

W ocenie Rzecznika kwestia skorelowania regulacji prawnych zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci wymaga wnikliwego rozważenia.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy zasadności podjęcia inicjatywy ustawodawczej, mającej na celu zdefiniowanie opieki/pieczy naprzemiennej nad dzieckiem we wszystkich sytuacjach prawnych i faktycznych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 12 grudnia 2017 r. wyjaśnił, że piecza naprzemienna jest realizowana w sytuacji, gdy sąd pozostawiając obojgu rodzicom pełnię władzy rodzicielskiej, określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Nieprzyznanie rodzicom w takiej sytuacji świadczenia wychowawczego, jak również nieprzyznanie go w przypadku, gdy nie legitymują się oni orzeczeniem sądu, jest wyborem ustawodawcy, podobnie jak przyznanie tych świadczeń, co do zasady, tylko osobom, które mają więcej niż jedno dziecko. Pozbawienie rodziców, faktycznie sprawujących pieczę naprzemienną, prawa do świadczenia wychowawczego na mocy przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, nie może być równoznaczne z przyjęciem, że pieczy tej nie sprawują, jeżeli nie dysponują orzeczeniem o sprawowaniu władzy rodzicielskiej, z którego wynika, że sprawują pieczę w okresach powtarzających się i porównywalnych. Inne założenie oznaczałoby, że rozwiązaniu przyjętemu w przywołanej wyżej ustawie, wprowadzonemu na potrzeby jej stosowania, nadaje się charakter wykraczający poza ramy tej ustawy. W związku z powyższym podejmowanie inicjatywy ustawodawczej, mającej na celu zdefiniowanie w polskim systemie prawnym instytucji opieki naprzemiennej, nie wydaje się celowe.