Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości dotyczące sytuacji pokrzywdzonego w postępowaniu w sprawach nieletnich.

W związku z powołaniem Zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości Zespołu do przeprowadzenia analizy dotychczasowych regulacji prawnych w zakresie postępowania w sprawach nieletnich, dostosowania tych regulacji do obowiązujących obecnie standardów i wypracowania nowych rozwiązań prawnych, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na konieczność wzmocnienia pozycji pokrzywdzonego w toku postępowania regulowanego Prawem o postępowaniu w sprawach nieletnich (dalej u.p.n.). Pomimo wcześniejszych wystąpień Rzecznika w tym zakresie, pokrzywdzony czynem karalnym nieletniego lub zachowaniem nieletniego świadczącym o jego demoralizacji wciąż nie posiada odpowiedniej ochrony prawnej.

Obecnie obowiązująca ustawa, z perspektywy uprawnień pokrzywdzonych, budzi poważne zastrzeżenia Rzecznika. Nowelizacja u.p.n. ustawą o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw istotnie zwiększyła uprawnienia pokrzywdzonego, lecz nie zmieniła jego statusu w postępowaniu.

Zasadnicze wątpliwości budzi, w ocenie Rzecznika, nieprzyznanie przez ustawodawcę pokrzywdzonemu prawa strony, co powoduje ograniczenie uprawnień pokrzywdzonego do wnoszenia środków odwoławczych i odbiera postępowaniu walor kontradyktoryjności.

Analiza uprawnień pokrzywdzonego przysługujących mu w toku postępowaniu w sprawach nieletnich wskazuje na ich iluzoryczny charakter. Pokrzywdzony „może być obecny” na rozprawie, czyli może być jej obserwatorem. Ma także prawo wniesienia zażalenia na każdą decyzję o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania. Nie może jednak zaskarżyć orzeczenia kończącego postępowanie, ponieważ nie jest jego stroną. Ponadto, w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich nie ma ogólnego przepisu zobowiązującego sąd rodzinny do informowania pokrzywdzonego o jego uprawnieniach i obowiązkach.

W doktrynie wskazuje się, że pozbawienie pokrzywdzonego czynem karalnym nieletniego lub zachowaniem nieletniego świadczącym o jego demoralizacji uprawnień strony w postępowaniu w sprawach nieletnich, można oceniać jako naruszenie konstytucyjnej zasady równości oraz prawa do sądu określonego w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Nie ma również podstaw by różnicować pozycję pokrzywdzonego w postępowaniu w sprawach nieletnich oraz postępowaniu karnym, zwłaszcza w jego początkowym stadium. Stąd postuluje się przyznanie pokrzywdzonemu statusu strony w postępowaniu w sprawach nieletnich w jego początkowym stadium.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zainicjowania zmian ustawy dotyczącej postępowania w sprawach nieletnich.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 21 listopada 2017 r. podzielił pogląd, że rola pokrzywdzonego w postępowaniu w sprawach nieletnich została ukształtowana w sposób specyficzny, bowiem pokrzywdzony w tym postępowaniu nie ma statusu strony. Należy jednak zauważyć, że został mu przyznany szeroki zakres uprawnień: prawo zaskarżania postanowień o umorzeniu postępowania i o odmowie wszczęcia postępowania, zaskarżenie postanowienia o zawieszeniu postępowania, możliwość mediacji z nieletnim, o ile sąd tak zadecyduje, prawo do obecności na rozprawie, prawo do składania wniosków dowodowych do czasu rozpoczęcia rozprawy lub posiedzenia, prawo do przeglądania akt i robienia z nich odpisów, z wyłączeniem wywiadów środowiskowych i opinii o nieletnim czy prawo do informacji o treści orzeczenia kończącego postępowanie. Podsekretarz Stanu poinformował także, że pismo Rzecznika zostało przekazane, celem podjęcia dalszych czynności, Przewodniczącemu Zespołu do przeprowadzenia analizy dotychczasowych regulacji prawnych w zakresie postępowania w sprawach nieletnich, dostosowania tych regulacji do obowiązujących obecnie standardów i wypracowania nowych rozwiązań prawnych.