Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego dotyczącego dopuszczalności złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu z dnia 2017-10-31.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego dotyczącego dopuszczalności złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich art. 210 Kodeksu postępowania karnego – w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu – jest niezgodny z Konstytucją oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Konstytucja gwarantuje każdemu prawo do ochrony prawnej życia prywatnego. Oznacza to, że osoba, której prawa naruszono musi mieć zapewnione prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia procedury przed sądem niezależnym, bezstronnym i niezawisłym. Adresatem prawa do sądu jest państwo, które ma obowiązek ustanowienia określonych regulacji prawnych o charakterze ustrojowym i procesowym oraz ich przestrzegania. Ponadto, Konstytucja przewiduje także kontrolę instancyjną orzeczeń oraz decyzji. Gwarancja ta służy zapobieganiu pomyłkom i arbitralności w I instancji. Obejmuje ona swoim zakresem orzeczenia i decyzje wydawane w szeroko pojmowanych postępowaniach sądowych, jak również w postępowaniach nienależących do kompetencji sądu i prowadzonych przed innymi organami, takich jak postępowanie administracyjne lub postępowanie przygotowawcze. Rzecznik zauważył, że istnieją wyjątki od zasady zaskarżalności, jednak ustawodawca nie ma w tym zakresie pełnej, niczym nieskrępowanej swobody. Wyjątki te nie mogą prowadzić do naruszenia innych norm konstytucyjnych, nie mogą powodować przekreślenia samej zasady ogólnej oraz odstępstwa od zasady zaskarżalności w każdym razie powinny być podyktowane szczególnymi okolicznościami, usprawiedliwiającymi pozbawienie strony środka zaskarżenia. Muszą one znajdować uzasadnienie w demokratycznym państwie prawnym.
Również Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przewiduje ochronę prawa do życia prywatnego i rodzinnego. Celem jest tutaj ochrona jednostki przed arbitralną ingerencją władz publicznych. Dodatkowo z zasady tej wynika nakaz stworzenia procedur regulujących prawidłowość ingerencji władz publicznych w prawa i wolności gwarantowanych przez Konwencję. Oznacza to, że państwo ma obowiązek zapewnić, na poziomie krajowym, skuteczny środek celem ochrony istoty praw i wolności przyznanych Konwencją. Gdy okazuje się, że krajowy porządek prawny nie zapewnia „skutecznego środka odwoławczego”, może to prowadzić do stwierdzenia naruszenia postanowień Konwencji.
W ocenie Rzecznika ekshumacja zwłok i szczątków ludzkich dokonywana na zarządzenie prokuratora stanowi władcze wkroczenie w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych w postaci kultu osoby zmarłej. Oznacza to, że osobom bliskim muszą służyć środki prawne w celu ustalenia, czy wkroczenie przez prokuratora w ową prawnie chronioną sferę nie miało charakteru ekscesywnego. Zdaniem Rzecznika nie istnieją żadne szczególne okoliczności, usprawiedliwiające w tym wypadku pozbawienie strony środka zaskarżenia, a brak „skutecznego środka odwoławczego”, na gruncie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, na zarządzenie ekshumacji uznać należy za nieuprawnioną ingerencję w prawo jednostki do poszanowania jej życia prywatnego i rodzinnego.
Na gruncie analizowanej sprawy, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy podjął próbę wykazania, że przedstawiony w pytaniu sposób rozumienia Kodeksu postępowania karnego znajduje należyte oparcie jurydyczne, jednak według stanowiska Trybunału przedstawione w uzasadnieniu pytania argumenty nie są wystarczające do uznania, że Kodeks postępowania karnego w istocie wyklucza możliwość złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu - tym samym rozstrzyganie przez Trybunał o zgodności wskazanego w pytaniu sposobu rozumienia Kodeksu postępowania karnego z Konstytucją i z Konwencją staje się aktualnie bezprzedmiotowe; musiałoby bowiem zostać uznane przynajmniej za przedwczesne. TK wskazał, że uzasadnienie spełnienia przesłanki funkcjonalnej w niniejszej sprawie było bezwzględnie konieczne i istotne. Sąd pytający powinien był wykazać, że w danej sprawie widzi możliwość wykorzystania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego do zmiany rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy konkretnej i indywidualnej i wskazać mechanizm tego wykorzystania. Sąd pytający kilkakrotnie został wezwany do uzupełnienia tego braku i z możliwości takiej nie skorzystał. Trybunał podkreślił przy tym, iż sposób sformułowania badanego pytania - w szczególności fakt, że w istocie budowane jest ono w związku z różnymi zażaleniami różnych osób, wnoszonymi na różnych podstawach prawnych - mógł w ogóle wykluczyć możliwość wykazania przesłanki funkcjonalnej. W tym kontekście Trybunał akcentuje, że w petitum pytania wprost nie sprecyzowano nawet, czy dotyczy ono zaskarżalności zarządzeń ekshumacji do sądu - za czym przemawiać może wskazanie w charakterze wzorca kontroli art. 45 Konstytucji - czy także zaskarżalności tychże zarządzeń do prokuratora bezpośrednio przełożonego, za czym z kolei przemawiać mogą zawarte w uzasadnieniu pytania wywody dotyczące art. 302 k.p.k. Jeśliby nawet przyjąć, że sąd pytający jednym pytaniem objął jednocześnie te dwa wskazane - wyraźnie różne - tryby zaskarżalności, możliwość wykazania związku funkcjonalnego jest tym bardziej wątpliwa. Wobec wszystkich wyżej podniesionych racji i okoliczności, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pytanie prawne Sądu Okręgowego nie spełnia wymogów formalnych, co powoduje, że udzielenie na nie odpowiedzi przez Trybunał jest niedopuszczalne.