Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie sposobu obliczania wymiaru kary łącznej z dnia 2017-11-06.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie sposobu obliczania wymiaru kary łącznej.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 86 § 4 Kodeksu karnego w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności – z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Zgodnie ze znowelizowanymi w 2015 r. przepisami Kodeksu karnego dolną granicę kary łącznej stanowi najwyższa z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa, jeśli zaś chodzi o górną granicę, to nie może być ona z jednej strony wyższa od sumy kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa, z drugiej zaś strony nie może przekraczać 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli natomiast najsurowszą karą orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka się tę karę jako karę łączną. W wypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności. Ponadto, w sytuacji, w której suma kar pozbawienia wolności przekracza 25 lat, a chociażby jedna z podlegających łączeniu kar wynosi nie mniej niż 10 lat, sąd ma możliwość orzeczenia kary łącznej w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności.
Kwestionowany przez Rzecznika przepis art. 86 § 4 k.k. stanowi, że powyższe zasady wymiaru kary łącznej stosuje się odpowiednio, jeżeli przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna. Do nowelizacji takie kary łączne również podlegały łączeniu z innymi karami łącznymi, jak również z karami jednostkowymi, z tą różnicą, że kary łączne nie były w przypadku orzekania nowej kary łącznej traktowane tak, jak kary jednostkowe, a to oznaczało, że celem wyznaczenia granic kary łącznej należało uwzględnić wszystkie kary jednostkowe składające się na karę łączną podlegającą łączeniu. Rzecznik zauważył, że w obecnym stanie prawnym sąd musi potraktować karę łączną jako karę jednostkową co oznacza, że karę 25 lat pozbawienia wolności może otrzymać osoba, która nigdy nie została skazana na karę jednostkową w wymiarze 10 lat pozbawienia wolności (lub wyższym).
Skutek, do jakiego doprowadziło wprowadzenie art. 86 § 4 k.k. ilustruje następujący przykład. Pewna osoba popełniła przestępstwa przeciwko mieniu. Najwyższą karą jednostkową, jaka została orzeczona wobec tego przestępcy była kara 4 lat pozbawienia wolności, natomiast suma wszystkich orzeczonych kar jednostkowych wynosiła 30 lat pozbawienia wolności. Dwa razy w wyroku skazującym przestępca ten otrzymał kary łączne, w jednym przypadku w wymiarze 12 lat pozbawienia wolności, zaś w drugim przypadku w wymiarze 13 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Druga osoba popełniła również tyle samo przestępstw – najwyższa kara jednostkowa, jak i suma kar wynosiła tyle samo. Jedyną różnicą było to, że w przypadku drugiego przestępcy aż do chwili orzekania w przedmiocie kary łącznej w wyroku łącznym po popełnieniu przestępstw i wydaniu wyroków skazujących z karami jednostkowymi nie została zastosowana wobec niego instytucja kary łącznej. Pomimo tak nieznacznej różnicy i takiej samej sytuacji faktycznej obu osób, co do pierwszej z nich sąd będzie mógł zastosować przepis art. 86 § 1a k.k. i skazać tę osobę w wyroku łącznym na karę łączną w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności, co do drugiej natomiast nie będzie to możliwe, a co za tym idzie będzie jej groziła maksymalnie kara 20 lat pozbawienia wolności.
Powyższy przykład jasno pokazuje, że przy jednakowej sytuacji faktycznej pewnych osób może dojść do oczywistego, ale jednocześnie racjonalnie nieuzasadnionego, zróżnicowania ich sytuacji prawnej. W ocenie Rzecznika tak sformułowane przepisy naruszają konstytucyjną zasadę równości.
Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia Rzecznika i stwierdził, że art. 86 § 4 k.k. jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał podkreślił, że konsekwencją obowiązywania kwestionowanego przepisu jest zróżnicowanie sytuacji osób posiadających taką samą cechę relewantną, tj. skazanych za kilka czynów zabronionych na kary jednostkowe w tym samym wymiarze. Okolicznością mającą wpływ na zróżnicowanie tej sytuacji jest jedynie fakt, czy przed wydaniem ostatecznego wyroku łącznego, wcześniej były im wymierzone kary łączne. W ocenie TK, kryterium takie jest arbitralne i pozostaje bez związku z celem wprowadzenia tego przepisu do porządku prawnego. Trybunał stwierdził ponadto, że art. 86 § 4 k.k. nie spełnia warunku relewantności i proporcjonalności. Przepis ten wywołuje także wątpliwości co do jego zgodności z zasadą określoności sankcji karnej wypływającą z art. 42 ust. 1 Konstytucji, bowiem sprawca nie jest w stanie apriorycznie przewidzieć, w jakim okresie mieścić będzie się wymiar ostatecznie grożącej mu kary łącznej.