Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie reformy prawa wykroczeń.

W stałym zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka prawa wykroczeń oraz coraz bardziej wyraźna potrzeba reformy tej dziedziny prawa. W Kodeksie wykroczeń odnaleźć można szereg typów czynów, których penalizacja w obecnych realiach społeczno-gospodarczych, wydaje się być co najmniej nieuzasadniona. Dobitnym przykładem tego stanu rzeczy jest wykroczenie ujęte w art. 58 § 1 k.w., penalizujące tzw. żebractwo. Powyższy przepis został wprowadzony do polskiego porządku prawnego wraz z wejściem w życie Kodeksu wykroczeń w 1971 r. i od tego czasu nie był nigdy nowelizowany. Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że o ile Konstytucja z 1952 r. stanowiła, że praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela, o tyle w obecnie obowiązującej Konstytucji, brak jest postanowień wprowadzających obowiązek świadczenia pracy przez każdą jednostkę. Zdaniem Rzecznika poddanie żebractwa bezpośrednio szeroko pojętemu reżimowi karnemu pozostaje pod znakiem zapytania zwłaszcza, że przedmiotowa materia nie została poprzedzona chociażby próbą rozwiązania za pomocą innych mechanizmów prawnych. Po instrumenty z zakresu prawa karnego ustawodawca powinien sięgać bowiem w celu rozwiązania określonego problemu społecznego tylko wtedy, gdy inne mechanizmy prawne się nie sprawdziły.

Rzecznik wskazał również, że znamiona wykroczenia z art. 58 § 1 k.w. mają charakter wyjątkowo nieostry, co uniemożliwia precyzyjne i pełne zrekonstruowanie normy prawnokarnej. Ogólna zasada jasności i określoności prawa ustanawia nakaz tworzenia dostatecznie określonych przepisów z zakresu prawa karnego. Wprowadza ona bowiem wymóg projektowania przepisów karnych w sposób możliwie precyzyjny i jednoznaczny. Penalizacja żebractwa stanowi nieproporcjonalną do jego ciężaru ingerencję w prawa i wolności jednostki. Wątpliwa jest skuteczność tego środka dla osiągnięcia domniemanych celów ww. przepisu, jakimi są zapobieganie nieaktywności zawodowej czy też zapewnienie porządku i spokoju społecznego.

Mając powyższe na uwadze Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zainicjowanie odpowiednich kroków zmierzających ku zmianie obecnego stanu prawnego, poprzez usunięcie art. 58 § 1 k.w. z polskiego porządku prawnego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 6 kwietnia 2022 r. wyjaśnił, iż zgodnie z treścią art. 58 § 1 k.w. karze podlega ten, kto żebrze mając środki egzystencji lub będąc zdolny do pracy. Oznacza to, że żebranie tylko wtedy jest wykroczeniem i podlega karze, gdy zostanie udowodnione (stwierdzone), że sprawca tego czynu posiada inne środki egzystencji lub zdolność do pracy. Jednocześnie podkreślił, że proceder polegający na czerpaniu zysków z cudzego żebractwa jest szeroko rozpowszechniony, podobnie jak inne formy handlu ludźmi. Przepis art. 58 § 1 k.w. stanowi dla tego procederu pewną tamę. Jego zniesienie, postulowane przez Rzecznika, może jedynie oznaczać prawdopodobieństwo zwiększenia skali tego procederu i większe zyski dla przestępczości zorganizowanej, wykorzystującej żebraków. Mając więc powyższe na uwadze przedstawiony przez RPO postulat legislacyjny - usunięcie art. 58 § 1 k.w. z polskiego porządku prawnego - należy uznać za nietrafny. Kwestia natomiast przyczyny braku ewentualnego wprowadzenia stosownych regulacji przeciwdziałających zjawisku żebractwa w ustawie o pomocy społecznej pozostaje poza zakresem właściwości Ministra Sprawiedliwości.