Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Marszałka Sejmu RP w sprawie ograniczania dostępu do służby publicznej wobec sędziów, asesorów i ławników na skutek wprowadzenia wymogu posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego.

W dniu 26 września 2017 r. projekt ustawy o Sądzie Najwyższym (dalej: projekt ustawy), przewidujący uchylenie ustawy o Sądzie Najwyższym (dalej: ustawa o SN), został przekazany do Sejmu RP przez Prezydenta RP. W związku z projektem Rzecznik Praw Obywatelskich, stojący na straży wolności i praw człowieka i obywatela, zwrócił uwagę na problem ograniczania dostępu do służby publicznej wobec sędziów, asesorów i ławników na skutek wprowadzenia wymogu posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego na tle konieczności zapewnienia każdemu prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

W ocenie Rzecznika zasady dostępu do służby publicznej muszą mieć charakter obiektywny, tak by umożliwiały ubieganie się o przyjęcie do tej służby różnym kandydatom zgodnie z zasadami równości szans, bez jakichkolwiek dyskryminacji i nieuzasadnionych ograniczeń. Zdaniem Rzecznika istota spawy sprowadza się więc do odpowiedzi na pytanie, czy wprowadzenie wobec obywatela polskiego kandydującego na stanowisko sędziego, asesora, czy ławnika zakazu polegającego na posiadaniu jednocześnie dodatkowego obywatelstwa innego państwa jest zgodne z konstytucyjnymi standardami.

Wprowadzenie ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności lub praw wymaga wskazania przez ustawodawcę, jakie wartości konstytucyjne będą realizowane przez wprowadzoną regulację. W katalogu tych wartości oraz wśród przesłanek, których realizacja dopuszcza wspomniane ograniczenia znajdują się m.in. bezpieczeństwo lub porządek publiczny, wolności i prawa innych osób, wymóg, by ograniczenia były ustanowione w ustawie, zasada proporcjonalności czy wymóg uwzględniania zasad państwa demokratycznego. Zasada proporcjonalności jest powszechnie rozumiana jako konieczność zachowania odpowiedniej proporcji pomiędzy środkiem, jakim jest ograniczenie danego prawa lub wolności, a celem, rozumianym jako szeroko pojęty interes publiczny. Rzecznik zauważył, że z uwagi na brak wskazania w uzasadnieniu do projektu ustawy celu, jakiemu służyć ma wprowadzenie wobec kandydatów na sędziów, asesorów oraz ławników wymogu posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego nie można prima facie przyjąć, że przedmiotowa regulacja jest przydatna dla osiągnięcia celu danej regulacji. Nie został on wyartykułowany przez projektodawcę w uzasadnieniu. Trudno jest wskazać również, któremu z dóbr wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji służyć miałby wymóg posiadania przez sędziów, asesorów, czy ławników wyłącznie obywatelstwa polskiego.

Zdaniem Rzecznika wprowadzenie w projekcie ustawy o SN kryterium w postaci zakazu posiadania dodatkowego obywatelstwa przez sędziego lub asesora pozostaje w sprzeczności również z wykładnią systemową. Zgodnie z przepisami ustawy o obywatelstwie polskim obywatel polski, posiadający równocześnie obywatelstwo innego państwa, ma wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki, jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie. Oznacza to, że w świetle prawa polskiego osobę taką traktuje się jako posiadającą wyłącznie obywatelstwo polskie.

Ponadto, Rzecznik zwrócił uwagę na fakt, że zakaz posiadania obywatelstwa innego niż polskie będzie mieć także znaczenie dla sędziów posiadających podwójne obywatelstwo w trakcie procedury awansowej na wyższe stanowiska sędziowskie. Zgodnie z art. 60 Konstytucji obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Rzecznik wskazał, że powyższy przepis ma także zastosowanie w przepadkach ubiegania się o przeniesienie na wyższe stanowisko osób, które już zostały przyjęte do służby publicznej.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Marszałka Sejmu RP z prośbą o uwzględnienie uwag w toku procesu legislacyjnego.