Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej A. i D. M. (sygn. akt SK 39/15) z dnia 2015-12-08.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej A. i D. M. (sygn. akt SK 39/15).
Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej i przedstawił następujące stanowisko: „Przepis ustawy o gospodarce nieruchomościami jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równej ochrony praw majątkowych w zakresie, w jakim uniemożliwia poprzedniemu właścicielowi bądź jego następcom prawnym zwrot nieruchomości nabytej na cele publiczne w toku rokowań przedwywłaszczeniowych, jeżeli nieruchomość ta okazała się zbędna na cel publiczny uzasadniający jej nabycie”. W ocenie Rzecznika powyższy przepis, w zaskarżonym zakresie jest przede wszystkim sprzeczny z konstytucyjnymi gwarancjami ochrony praw majątkowych. Osoby, które sprzedały swoją nieruchomość na cele uzasadniające wywłaszczenie w toku obligatoryjnych rokowań poprzedzających formalne wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego powinny być przez system prawny traktowane w sposób równy. Tymczasem, jeżeli do transakcji doszło w okresie obowiązywania ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, tj. przed 1 stycznia 1998 r., poprzedni właściciel może żądać zwrotu takiej nieruchomości na zasadach ogólnych. Jednak jeśli nieruchomość zostanie sprzedana w identycznych okolicznościach, ale już po wejściu w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami, uprawnienie do zwrotu nieruchomości już nie przysługuje, co wynika z zakwestionowanej normy. Przyjęte zróżnicowanie sytuacji prawnej obu grup podmiotów nie ma należytego uzasadnienia konstytucyjnego. Jedyną okolicznością, która miałaby uzasadniać odmienne potraktowanie obu tych grup podmiotów, pozostaje wyłącznie data zawarcia umowy sprzedaży, zatem z punktu widzenia istoty wywłaszczenia, okoliczność zupełnie przypadkowa.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że każde ograniczenie dotyczące korzystania z konstytucyjnych wolności i praw musi być celowe z punktu widzenia ochrony wartości wymienionych w Konstytucji, adekwatne do zakładanego rezultatu, konieczne, a także proporcjonalne, jeśli chodzi o bilans wynikających z ograniczenia korzyści i ciężarów. Zdaniem Trybunału zaskarżone w niniejszym postępowaniu wyłączenie prawa zwrotu nie spełniało już pierwszego z powyższych wymagań. Nie tylko nie służyło ochronie wartości konstytucyjnych, ale wręcz prowadziło do ich zanegowania. Nie sposób uzasadnić takiego wyłączenia przesłanką ochrony porządku publicznego. Trybunał wskazał, że ochrona porządku publicznego wymaga, aby organy władzy publicznej działały z poszanowaniem Konstytucji i ustaw oraz w sposób, który pogłębia zaufanie obywateli do państwa i jego instytucji. Tymczasem, w świetle zakwestionowanego brzmienia art. 136 ust. 3 zdanie pierwsze ustawy o gospodarce nieruchomościami właściciel znalazłby się w „pułapce”, gdyby okazało się, że w rzeczywistości cel publiczny był fikcyjny albo uległ dezaktualizacji, a zatem nie istnieje przesłanka konieczności wyzbycia się nieruchomości. Tworzenie tego rodzaju „pułapek” prawnych stanowi przejaw nieuczciwości państwa wobec obywateli działających w zaufaniu do jego organów.
W ocenie Trybunału brzmienie art. 21 ust. 2 Konstytucji nie pozostawia wątpliwości co do tego, że wyzucie podmiotów prywatnych z własności korzysta z legitymacji konstytucyjnej wyłącznie wtedy, gdy jest ono konieczne do realizacji celu publicznego, a nie jedynie z uwagi na interesy majątkowe władzy publicznej. Wywłaszczenie nie może stanowić instrumentu zaspokajania finansowych potrzeb państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Nie różniłoby się wówczas niczym od instytucji konfiskaty mienia. Trybunał zauważył, że jeżeliby uznać, iż wyłączenie niektórych byłych właścicieli z zakresu ustawowego prawa zwrotu ma służyć tylko temu, by ograniczyć skalę roszczeń zwrotowych oraz pozostawić w zasobie publicznym jak największą liczbę wywłaszczonych nieruchomości to takie ratio zaskarżonej regulacji jest w jawnej sprzeczności z konstytucyjną zasadą wywłaszczenia na cel publiczny i przemawia za zasadnością zarzutu naruszenia przepisów Konstytucji.
Ponadto, z perspektywy zasady równości Trybunał nie odnalazł powodów, które uzasadniałyby silniejszą ochronę interesów majątkowych poprzednich właścicieli „przymusowo” wyzutych z własności na mocy decyzji, niż analogicznych interesów majątkowych tych, którzy zgodzili się na „polubowne” załatwienie sprawy, działając w zaufaniu do organów władzy publicznej, deklarujących niezbędność nieruchomości do realizacji celu publicznego. Zdaniem Trybunału w obu przypadkach chodzi bowiem w istocie o to samo, mianowicie o przejście na podmiot publiczny, tak naprawdę wbrew woli i bez inicjatywy poprzedniego właściciela, własności nieruchomości, która jest niezbędna do realizacji inwestycji celu publicznego.