Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie problemów, jakie powoduje stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego do rozstrzygania spraw wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób.

Problemy ze stosowaniem Kodeksu postępowania cywilnego uwydatniają się z całą ostrością w przypadku zabezpieczenia wniosku na czas trwania postępowania sądowego. Charakter środka izolacyjnego, przewidzianego przez ustawę o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób prowadzi do faktycznego pozbawienia wolności. Tymczasem Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje jakichkolwiek terminów dla trwania zabezpieczenia – jedynymi ramami czasowymi są w tym wypadku ramy czasowe postępowania co do istoty sprawy oraz odpadnięcie lub zmiana przyczyny zabezpieczenia. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że jeśli pozbawienie wolności następuje w ramach trwającego postępowania karnego, termin jego stosowania jest ściśle limitowany przez przepisy prawa. Wprawdzie możliwe jest dalsze przedłużenie stosowania tego środka zapobiegawczego ponad okres przewidziany w Kodeksie postępowania karnego, jednak każde przedłużenie aresztu oznacza ponowne badanie sprawy pod kątem potrzeby dalszego jego trwania. Podobny do aresztu „środek zapobiegawczy”, stosowany wobec nieletniego w trakcie postępowania, przewiduje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich i jest to umieszczenie w schronisku dla nieletnich. Również w tym wypadku ustawa ściśle reguluje terminy, w jakich może być on stosowany. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do ww. ustawy tej odrębnej regulacji, pomimo że podobnie jak w przypadku ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, postępowanie toczy się na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. W ocenie Rzecznika kwestionowana ustawa nie stwarza żadnych gwarancji po stronie uczestnika, że zasadność trwania środka izolacyjnego jest kontrolowana w określonych odstępach czasowych.

Kolejnym problemem, pojawiającym się na tle stosowania zabezpieczenia, jest rodzaj środków orzekanych przez sądy powszechne. Umieszczenie w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym oraz nadzór prewencyjny należy traktować jako dopuszczalne sposoby zabezpieczenia. Sąd może zastosować również inne jego formy, w szczególności może wydać nakazy lub zakazy, adresowane do obowiązanego. Jednak zasadniczo w każdym wypadku owe nakazy i zakazy będą ograniczały wolność osobistą jednostki, co wzbudza obawy, że ingerencja ta będzie dolegliwa i nadmierna, gdyż ustawa nie przewiduje żadnych jej granic.

Zdaniem Rzecznika art. 755 k.p.c., w powiązaniu z innymi regulacjami dotyczącymi zabezpieczenia w postępowaniu cywilnym, tworzy normę zbyt ogólną, w przypadku stosowania jej do ograniczenia, a zwłaszcza do pozbawienia wolności jednostki. Przepis ten zaprojektowany został w celu zabezpieczenia roszczeń cywilnoprawnych, których istnienie uprawdopodobniono w relacjach pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Natomiast w relacjach pomiędzy jednostką a państwem, zwłaszcza w przypadku ingerencji w wolność osobistą jednostki, regulacja ustawowa powinna spełniać najwyższe wymagania, jeśli chodzi o stopień precyzji. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w obecnym brzmieniu precyzji takiej nie zapewniają.

Z tych względów, w opinii Rzecznika, konieczne jest odrębne uregulowanie rozstrzygnięć tymczasowych, o charakterze zabezpieczająco – zapobiegawczym, zapadających wobec uczestników postępowania toczącego się na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie oraz o podjęcie działań legislacyjnych we wskazanym zakresie.