Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Środowiska w sprawie procedury przyznawania dotacji celowej na realizację zmiany systemu ogrzewania na proekologiczne.

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące formy prawnej udzielenia dotacji celowej na realizację zmiany systemu ogrzewania na proekologiczne. Obywatele skarżą się, że stanowisko właściwych organów dotyczące spełnienia przez wnioskujących o udzielenie dotacji kryteriów ich przyznania pozostaje poza jakąkolwiek kontrolą. Stanowisko organów o negatywnym rozpatrzeniu ich wniosków jest im komunikowane listownie bez pouczenia o możliwości kwestionowania go w trybie kontroli administracyjnej lub sądowej. Problem dotyczy zarówno dotacji udzielanych przez gminę lub powiat, jak i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Rzecznik wskazał, że w Prawie ochrony środowiska brak jest regulacji, które gwarantowałyby realizację prawa do sądu wnioskodawcom, którym odmówiono udzielenia dofinansowania. Konsekwencją tej luki jest praktyka organów władzy publicznej informowania o negatywnym rozpatrzeniu wniosku zwykłym pismem. Forma ta nie daje wnioskodawcom gwarancji załatwienia ich sprawy w zgodzie ze standardami demokratycznego państwa prawnego. Obowiązujące przepisy prawne nie zapewniają bowiem wnioskodawcy uprawnienia do żądania zweryfikowania przedstawionego mu stanowiska w trybie odwołania do organu wyższej instancji, ani możliwości wywiedzenia skargi do sądu administracyjnego. Na etapie rozpoznawania wniosków o dofinansowanie może dojść do uchybień, błędów i omyłek, których nie da się uniknąć nawet przy najwyższym poziomie wiedzy i sumienności urzędników. Dlatego brak ustawowej gwarancji możliwości poddania rozstrzygnięć podejmowanych w tym zakresie kontroli instancyjnej i sądowej podważa zaufanie obywateli do organów administracji publicznej i stwarza niebezpieczeństwo arbitralności w działaniu władzy publicznej.

Istotnym elementem sprawiedliwości proceduralnej jest także m.in. obowiązek uzasadniania swoich rozstrzygnięć przez organy władzy publicznej oraz prawo do zaskarżania przez strony i uczestników postępowania rozstrzygnięć wydanych w pierwszej instancji. W świetle zasady demokratycznego państwa prawnego niedopuszczalna jest sytuacja, w której wydatkowanie środków publicznych na rzecz jednostek mogłoby pozostawać poza kontrolą legalności dokonywaną przez organy władzy sądowniczej.

Ponadto, Rzecznik zauważył, że czynności podejmowane na etapie oceny projektu i podejmowania decyzji w przedmiocie udzielenia dofinasowania są czynnościami z zakresu prawa publicznego, skierowanymi do podmiotów pozostających poza strukturą administracji publicznej i w sposób ostateczny rozstrzygającymi o ich sytuacji prawnej. W związku z tym, wnioskodawcy, których nie zakwalifikowano do zawarcia umowy, powinni dysponować środkami prawnymi pozwalającymi im na zweryfikowanie stanowiska organu.

Powyższe zagadnienie łączy się z problemem zanieczyszczenia powietrza w naszym kraju, który jest przedmiotem szczególnej troski Rzecznika. Rzecznik w pełni aprobuje działania władz państwowych i samorządowych ukierunkowane na przeciwdziałanie zanieczyszczeniu powietrza, które stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także środowiska naturalnego. Niemniej jednak, podejmowane w tym celu wysiłki organów władzy publicznej muszą respektować prawa i wolności obywatelskie oraz standardy demokratycznego państwa prawa.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska wobec zasygnalizowanego problemu.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Środowiska pismem z 28 grudnia 2018 r. poinformował, że w jego ocenie zastrzeżenie Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej cywilnoprawnej formy działania w postaci udzielania dofinansowania na podstawie umów cywilnych było świadomym zabiegiem, zmierzającym do wyłączenia tej części działalności spod reżimu Kodeksu postępowania administracyjnego, a zarazem spod kontroli sądownictwa administracyjnego. W świetle przepisów Prawa ochrony środowiska odnoszących się do finansowania ochrony środowiska oraz działalności funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie można mówić o wynikających z tej ustawy uprawnieniach określonych kategorii podmiotów do uzyskania finansowania. Ustawa nie zawiera przepisów materialnych, z których takie uprawnienie można by wywieść. Na intencjonalność wyłączenia działalności NFOSiGW i wfośigw w zakresie udzielania dofinansowania spod regulacji Kodeksu postępowania administracyjnego oraz spod kontroli sądów administracyjnych wskazuje również okoliczność, że w tych przypadkach, w których ustawodawca uznał to uzasadnione charakterem spraw rozstrzyganych przez NFOSiGW, jako formę działania wskazano decyzję administracyjną. W sprawach tych Prezes Zarządu NFOSiGW działa jako organ administracji w znaczeniu funkcjonalnym. Wynika to jednak z wyraźnych regulacji ustawowych.
Minister nie podzielił również uwag dotyczących braku możliwości korzystania przez wnioskodawców z prawa do sądu i ochrony praw podmiotów ubiegających się o dofinansowanie, w tym dochodzenia odszkodowania za ewentualne szkody poniesione przez wnioskodawców w związku z wadliwym działaniem NFOŚiGW oraz wfośigw na etapie oceny wniosku. Zdaniem Ministra, biorąc pod uwagę cywilnoprawny charakter działalności tych instytucji, wnioskodawca może wystąpić do sądu powszechnego z powództwem o odszkodowanie za poniesione szkody. Jak wynika z informacji przekazanych przez NFOŚiGW, wnioskodawcy korzystają z sądowej drogi dochodzenia swoich praw. W związku z powyższym, w ocenie Ministra, nie ma podstaw do rozpoczęcia prac legislacyjnych zmierzających do zmiany obecnie obowiązujących rozwiązań i wprowadzenia kontroli sądowo-administracyjnej udzielania dotacji przez NFOŚiGW oraz wfośigw, gdyż prawo do sądu w tym zakresie przyznane jest przez możliwość rozpatrzenia sprawy przez sąd powszechny.