Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ochrony przed bezdomnością osób eksmitowanych.

W 2013 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości, w którym zasygnalizował, że w przypadku eksmisji przeprowadzanej z nieruchomości służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika i jego bliskich, na podstawie tytułu wykonawczego, jakim jest prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności, na żadnym etapie postępowania sąd nie jest uprawniony do orzekania o prawie do lokalu socjalnego osób, które na mocy przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego są objęte szczególną ochroną przed bezdomnością. W odpowiedzi Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości poinformował, że obowiązujący stan prawny umożliwia należytą ochronę osób, w stosunku do których prowadzona jest egzekucja na podstawie prawomocnego postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości. Przepis art. 791 Kodeksu postępowania cywilnego gwarantuje ochronę osoby, przeciwko której jest skierowana egzekucja zmierzająca do opróżnienia lokalu. Zdaniem Podsekretarza Stanu osoba, przeciwko której prowadzona jest egzekucja mająca doprowadzić do usunięcia jej z lokalu mieszkalnego, w oparciu o tytuł wykonawczy, o którym mowa w art. 791 k.p.c., może skorzystać ze środka ochrony w postaci powództwa uregulowanego w art. 840 k.p.c. W razie uwzględnienia takiego powództwa, sąd ograniczy wykonalność tytułu wykonawczego w ten sposób, że uzależni ją od złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

Analiza skarg napływających do Biura RPO prowadzi do wniosku, że obawy i wątpliwości, wyrażone w wystąpieniu do Ministra okazały się zasadne. Osoby, które w toku postępowania egzekucyjnego o opróżnienie lokalu służącego zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych, prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego określonego w art. 999 § 1 k.p.c., powinny być szczególnie chronione przed bezdomnością, nie mogą realnie uzyskać tej ochrony w trybie powództwa przeciwegzekucyjnego. Głównym zarzutem skarżących jest nieprecyzyjna treść art. 791 k.p.c., co w praktyce przekłada się na problemy ze sformułowaniem żądania pozwu, a zwłaszcza z powiązaniem żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego z ustaleniem uprawnienia do lokalu socjalnego. Skarżący podnoszą również, że nie mają wiedzy o przysługujących im środkach procesowych umożliwiających uzyskanie ochrony przed bezdomnością, bowiem komornicy, nawet w przypadku ustalenia, że w zlicytowanym lokalu zamieszkują dzieci lub osoby niepełnosprawne, nie pouczają ich o możliwości wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego. Natomiast w razie wniesienia powództwa sądy odmawiają udzielenia zabezpieczenia powództwa przez zawieszenie egzekucji prowadzonej na podstawie prawomocnego postanowienia o przysądzeniu własności, co z reguły niweczy celowość dalszego prowadzenia postępowania sądowego w tym przedmiocie, bowiem z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym gaśnie wykonalność tytułu wykonawczego.

W ocenie Rzecznika zarzuty te wymagają rozważenia, bowiem świadczą o wadliwie ukształtowanej regulacji prawnej w omawianym zakresie, która uniemożliwia wskazanej wyżej grupie lokatorów uzyskanie realnej ochrony przed bezdomnością. Jeżeli ustawodawca rzeczywiście zamierzał przyznać omawianej grupie lokatorów ochronę przed bezdomnością, to wprowadzając do obrotu prawnego art. 791 k.p.c. powinien w sposób jednoznaczny i zrozumiały wskazać tryb postępowania, z którego osoby te mogą skorzystać, aby taką ochronę otrzymać.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych celem wyeliminowania istniejących w omawianym zakresie wątpliwości co do treści normy prawnej.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 27 kwietnia 2018 r. poinformował, że konieczność wprowadzenia jednoznacznych regulacji zapewniających ochronę lokatorów w przedmiotowej sytuacji została już dostrzeżona przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Ochrona ta musi mieć charakter kompleksowy, a unormowania dotyczące tej materii powinny być wzorowane na treści art. 35 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej jako: u.o.p.l.). Względy systemowe przemawiają za koniecznością zamieszczenia tych przepisów w u.o.p.l., co oznacza, że inicjatywa legislacyjna w tym obszarze należy do ministra właściwego do spraw mieszkalnictwa. Postulaty legislacyjne w tym zakresie zostały przedstawione Ministrowi Infrastruktury i Budownictwa podczas prac legislacyjnych dotyczących projektu ustawy o zmianie ustawy o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych oraz niektórych innych ustaw. Minister Infrastruktury i Budownictwa co do zasady zaakceptował propozycje oraz zapewnił, że zostaną one poddane analizom i będą przedmiotem prac w kolejnych projektach prawodawczych.