Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie konieczności podjęcia działań legislacyjnych mających na celu prawne uregulowanie instytucji pełnomocnictwa medycznego.

Jedną z podstawowych gwarancji poszanowania prawa pacjenta do samostanowienia jest instytucja świadomej zgody. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich istniejące regulacje w sposób niewystarczający chronią autonomię pacjentów niezdolnych do świadomego wyrażenia zgody, a jednocześnie nieposiadających przedstawiciela ustawowego. Z tej racji zasadne wydaje się podjęcie działań legislacyjnych mających na celu stworzenie rozwiązań sprzyjających ochronie woli także i tej grupy pacjentów.

Prawodawca przesądził o konieczności uzyskiwania świadomej i poinformowanej zgody pacjenta na każdą interwencję medyczną. W przypadku, gdy pacjent z jakichś względów utraci faktyczną możliwość wyrażania zgody na zabieg, a jednocześnie nie ma przedstawiciela ustawowego, prawodawca wymaga co do zasady uzyskiwania zezwolenia sądu opiekuńczego na podjęcie takiej interwencji. Mowa tu m.in. o pacjentach, którzy stracili przytomność, czy znaleźli się pod wpływem silnych leków ograniczających ich zdolności poznawcze. W praktyce obowiązek uzyskiwania sądowego zezwolenia stanowi istotne obciążenie zarówno dla lekarzy, jak i dla sądów. Ponadto, polski prawodawca nie wziął pod uwagę sytuacji, w których pacjent przed utratą kompetencji do wyrażenia zgody, wyraził dyspozycje co do postępowania medycznego względem niego. Nie wyposażył go też w instrumenty umożliwiające wskazanie osoby, która w ocenie pacjenta, w sposób odpowiadający jego woli mogłaby podejmować decyzje dotyczące jego stanu zdrowia.

Godność czy prawo do samostanowienia, w których zakorzeniona jest instytucja zgody na zabieg, przysługują człowiekowi bez względu na stan, w jakim się znajduje. Dlatego, zdaniem Rzecznika, istotnym krokiem w kierunku poszerzenia ochrony autonomii pacjentów niekompetentnych i nieposiadających przedstawiciela ustawowego jest prawne uregulowanie oświadczeń pro futuro, czyli przede wszystkim testamentu życia i pełnomocnictwa medycznego.

W opinii Rzecznika prawna regulacja oświadczeń pro futuro wzmocniłaby ochronę praw pacjenta. Mógłby on formułować dyspozycje dotyczące postępowania medycznego, na wypadek utraty faktycznej możliwości wyrażania zgody, tym samym możliwie najpełniej korzystając z prawa do decydowania o sobie. Ponadto, precyzyjna regulacja w tym zakresie umożliwi lekarzom kierowanie się faktyczną wolą pacjenta bez obawy o odpowiedzialność za udzielanie świadczenia bez zgody.

Rzecznik wskazał, że prawodawca projektując rozwiązania prawne w tym zakresie powinien także rozważyć wprowadzenie mechanizmów chroniących pacjenta przed potencjalnymi nadużyciami, np. dopuszczając w razie wątpliwości sądową weryfikację oświadczeń bądź decyzji podejmowanych przez pełnomocnika. Ponadto, niezależnie od tego, na uregulowanie jakich form oświadczeń pro futuro zdecydowałby się prawodawca, powinien wziąć pod uwagę konieczność oceny autentyczności i aktualności składanych oświadczeń, a w przypadku pełnomocnictwa dodatkowo zakresu umocowania. Odpowiednie uregulowania dotyczące zakresu, formy i odwołalności oświadczeń pro futuro, a także relacji między nimi przyczynią się do wzrostu pewności zarówno pacjenta, że jego wola będzie szanowana, jak i lekarza, który w sposób szybszy i bardziej precyzyjny będzie mógł odtworzyć oświadczenia pacjenta.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz podjęcie działań legislacyjnych mających na celu prawne uregulowanie instytucji pełnomocnictwa medycznego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 10 września 2019 r. zauważyła, że wprowadzenie nowych rozwiązań legislacyjnych związanych z ustanowieniem instytucji pełnomocnika medycznego, czy też możliwości składania oświadczeń pro futuro przez pacjentów, wciąż budzi wiele wątpliwości. Dyskusyjne są przede wszystkim kwestie weryfikowania prawdziwości, czy też aktualności oświadczeń, bądź udzielanych pełnomocnictw. Problematyczna jest także kwestia podważalności decyzji pełnomocnika, jak również samego oświadczenia złożonego przez pacjenta. Wątpliwości powstają również w sytuacji, gdy pacjent świadomie i dobrowolnie skorzystał z prawa do nieinformowania go o stanie zdrowia, a w momencie ustanowienia pełnomocnika medycznego, informacje o jego stanie zdrowia udzielane są pełnomocnikowi. W opinii resortu zdrowia wprowadzanie do polskiego systemu prawnego jakichkolwiek regulacji w powyższym zakresie, musi być dokonywane z ogromną dozą ostrożności, bowiem może to przesądzać o hierarchii najwyższych dóbr, takich jak, prawo do ochrony zdrowia i życia oraz prawo do wolności człowieka rozumianej, jako możliwość do samostanowienia.