Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego określenia płatnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia (sygn z dnia 2016-05-05.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego określenia płatnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia (sygn. P 1/16)
Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Apelacyjnego w Szczecinie mającym na celu wyjaśnienie: czy art. 8 ust. 2a w zw. z art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rozumiany w ten sposób, że płatnikiem składek za osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z osobą trzecią, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, jest ten pracodawca, jest zgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego, ochroną prawa własności, które może być ograniczone tylko w drodze ustawy oraz z zasadą równości i powszechności opodatkowania.
Rzecznik przedstawił stanowisko, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nadających status płatnika składek dla pracodawcy za pracownika z tytułu umowy zlecenia zawartej przez tego pracownika z osobą trzecia, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, jest niezgodny z przedstawionymi normami konstytucyjnymi.
Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Na gruncie wprowadzonych do ustawy systemowej nowych zapisów pracownikiem jest również osoba wykonująca prace na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy świadczenia usług, do której zgodnie z Kodeksem Cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zamiarem ustawodawcy było wprowadzenie tak sformułowanego przepisu w celu ograniczenia korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem zatrudnienia własnych pracowników do zadań wykonywanych przez nich w ramach łączącego ich stosunku pracy oraz ochronie pracowników przed skutkami zmian, polegających na przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom. Zgodnie z definicją "płatnika składek" wynikającą z niniejszej ustawy (art. 4 pkt 2), płatnikiem składek jest pracodawca w stosunku do pracowników i poborowych odbywających służbę zastępczą oraz osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna pozostająca z osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi. Art. 8 ust. 2a ustawy systemowej przypisuje płatnikowi składek określone obowiązki w zakresie składek z tytułu umów cywilnoprawnych zawartych przez pracowników z pracodawcą bądź osobą trzecią. Przepis ten nie definiuje płatnika składek, ani też nie zmienia treści art. 4 pkt 2 lit. A tej ustawy. Nie zmienia więc cechy płatnika składek, którą jest pozostawanie z osobą fizyczną w stosunku prawnym, uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, na cechę w postaci faktycznego wykonywania pracy na rzecz płatnika składek. Zgodnie z obowiązującą wykładnią to pracodawca, a nie podmiot, z którym pracownik zawiera umowę cywilnoprawną ma obowiązek pełnienia roli płatnika składek z tytułu umów których nie jest stroną i o których zawarciu mógł nawet nie wiedzieć. Konstytucyjna zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa opiera się na wymaganiu pewności prawa, a więc zapewnieniu jednostce szeroko rozumianego bezpieczeństwa prawnego. Natomiast przepis ustawy narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego bowiem co do zasady ustawodawca powinien zagwarantować adresatom unormowań maksymalną przewidywalność i jasność, tak aby nie stawało się ono pułapką dla obywatela, który powinien móc układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego działania, podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem, będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny. Zdaniem Rzecznika przyjęta w drodze wykładni rozszerzona rola pracodawcy jako płatnika składek prowadzi do obciążenia pracodawcy podwyższonymi kosztami składek z tytułu przychodu, jaki pracownik uzyskał na podstawie umowy zlecenia zawartej z osobą trzecią i stanowi ingerencje w prawo własności i narusza prawo do posiadania i dysponowania własnością przez pracodawcę. Ponadto Rzecznik podzielił stanowisko sądu apelacyjnego że przepis prawa interpretowany w drodze wykładni rozszerzającej nie może stanowić podstawy prawnej zobowiązania podmiotu prawa do ponoszenia daniny publicznej, w tym także zobowiązania do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Ustawa systemowa powinna jednoznacznie określać, kto jest płatnikiem składek a brak takiej kompletności, precyzji i jednoznaczności w ustawie systemowej wskazuje na naruszenie Konstytucji.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego pytający sąd świadomie nie uczynił przedmiotem pytania prawnego przepisów prawnych, lecz chodzi mu o zagadnienie ich stosowania i dokonywania ich wykładni. Wyraźnie wskazał, że niezgodne z wzorcami kontroli są przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych „rozumiane i stosowane” w określony, ustalony uchwałami Sądu Najwyższego, sposób. Dlatego ze względu na niespełnienie przez pytanie prawne przesłanki przedmiotowej zbędna jest analiza przesłanki funkcjonalnej. Trybunał zwrócił jedynie uwagę na to, że pytający sąd nie wykazał tej przesłanki w uzasadnieniu pytania prawnego, podczas gdy wykazanie zależności między odpowiedzią na pytanie a rozstrzygnięciem toczącej się przed pytającym sądem sprawy jest jego obowiązkiem. W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.