Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego ustanowienia i przeniesienia przez spółdzielnię mieszkaniową odrębnej własności lokalu (sygn. akt P 7/16) (IV.7210.15.2016 z 31 maja 2016 r z dnia 2016-05-31.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego ustanowienia i przeniesienia przez spółdzielnię mieszkaniową odrębnej własności lokalu (sygn. akt P 7/16) (IV.7210.15.2016 z 31 maja 2016 r.)
Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Gdańsku mającego na celu wyjaśnienie: czy przepis ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w zakresie w jakim uniemożliwia realizację roszczenia o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokalu przez spółdzielnię mieszkaniową przyznanego w przepisach ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w sytuacji gdy zadośćuczynienie przesłance samodzielności lokalu wymaga wykonania robót adaptacyjnych jest zgodny z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz prawem do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Rzecznik przedstawił stanowisko, zgodnie z którym powyższy przepis jest niezgodny z powołanymi normami konstytucyjnymi. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich sposób ujęcia przedmiotu zaskarżenia wymaga pewnej korekty, bowiem sąd pytający domaga się od Trybunału Konstytucyjnego wyroku interpretacyjnego, którego istota miałaby się sprowadzać do dokonania odmiennej od utrwalonej i powszechnie przyjętej wykładni zaskarżonego przepisu ustawy o spółdzielni mieszkaniowej w kwestii wpływu regulacji na dalsze obowiązywanie tego przepisu. Taki sposób ujęcia przedmiotu zaskarżenia prowadziłby do uzyskania od Trybunału Konstytucyjnego powszechnie obowiązującej wykładni przepisu a nie dokonania oceny konstytucyjności obowiązującej normy prawnej co jest niedopuszczalne. Jednak inne ujęcie przedmiotu zaskarżenia, zaproponowane przez Rzecznika, wydaje się odpowiadać intencjom sądu pytającego i sprowadza się do uzyskania stanowiska Trybunału Konstytucyjnego w omawianej kwestii.
Rzecznik wskazał również, że przepis ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie w jakim umożliwia realizację roszczenia o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności lokalu przez spółdzielnie mieszkaniową, w sytuacji gdy zadośćuczynienie przesłance samodzielności lokalu wymaga robót adaptacyjnych, poprzez określenie jako jedynej możliwości dochodzenia roszczenia trybu postępowania procesowego czyni w istocie sądową ochronę przyznanego przez prawo roszczenia iluzoryczną. Zdaniem Rzecznika nie ulega wątpliwości, że omawiany przepis ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych wskazując na tryb postępowania sądowego, który w praktyce nie zapewnia skutecznej ochrony przyznanemu przez prawo roszczeniu jest niezgodny z konstytucyjnym prawem do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ponadto Rzecznik zwrócił również uwagę, że od momentu uchwalenia w 2000 r. ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ustawodawca przyjął jako wiodącą koncepcję powszechnego "uwłaszczenia" polegającego na ułatwieniu przekształcenia istniejących tytułów prawnych do lokali w ramach spółdzielni mieszkaniowych w prawo własności. Funkcjonująca ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych ugruntowała przekonanie obywateli, że państwo wspiera i chroni ich dążenia do uzyskania prawa własności w wyniku swoistego przekształcenia zaproponowanego w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych. Gwarancją ochrony jest przyznanie przez prawo roszczenia o przeniesienie prawa własności lokalu przez spółdzielnię i zagwarantowanie drogi sądowej dla realizacji tego roszczenia w przypadku bezczynności spółdzielni. Określenie trybu postępowania sądowego, które implikuje brak faktycznej możności zadośćuczynienia roszczenia w każdej sytuacji, musi być zdaniem Rzecznika postrzegane jako naruszające zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez to państwo prawa i wskazuje, że tryb ten nie jest instrumentem gwarantującym ochronę prawną temu roszczeniu.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że biorąc pod uwagę charakter czynności faktycznych, które muszą zostać wykonane, aby mogła dojść do skutku umowa o ustanowieniu i przeniesieniu odrębnej własności lokalu, w art. 491 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie przewidziano odpowiednich bezspornych instrumentów procesowych do dochodzenia wykreowanego w przepisach materialnych ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych roszczenia o ustanowienie i przeniesienie odrębnej własności, w takich sytuacjach, gdy do uzyskania samodzielności lokalu konieczne jest przeprowadzenie prac adaptacyjnych. W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że art. 491 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przez to, że instrumenty procesowe dostępne w przewidzianym w nim trybie procesowym są niewystarczające z punktu widzenia realizacji przez uprawnionego, któremu przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, uprawnienia do ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu w sytuacji, w której uczynienie zadość przesłance samodzielności lokalu wymaga wykonania robót adaptacyjnych, jest niezgodny z Konstytucją.