Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezydenta RP w sprawie dostępu służb do danych zawartych w rejestrze stanu cywilnego.

Rozwiązania przyjęte w niedawno uchwalonej ustawie o zmianie ustawy o ewidencji ludności, ustawy o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw oraz ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, wzbudziły wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie dotyczącym ochrony praw obywatelskich, w szczególności w odniesieniu do potrzeby i celowości zapewnienia dostępu do rejestru z akt stanu cywilnego nowym podmiotom władzy publicznej.

Analiza znowelizowanych przepisów ustawowych wskazuje na poważne poszerzenie uprawnień służb państwowych w odniesieniu do uzyskiwania przez nich danych o obywatelach. Istnieje zasadnicza wątpliwość, dlaczego ustawodawca zdecydował się na tak dalekie zmiany, które ingerują w prywatność obywateli. W uzasadnieniu do projektu ustawy brak jest jednak jakiejkolwiek istotnej argumentacji na rzecz dokonania zmian tak głęboko ingerujących w prywatność obywateli.

W ocenie Rzecznika zbyt duża i niekontrolowana możliwość sięgania po dane obywateli narusza ich prawo do prywatności i zaufanie do państwa. Umożliwienie służbom swobodnego dostępu do danych obywateli wymaga zawsze silnych argumentów, pozwalających na stwierdzenie, że ochrona prywatności może ulec uszczupleniu na rzecz realizacji innych celów. Kluczowy wymóg dopuszczalności wprowadzenia ograniczenia prawa do prywatności i dopuszczalności zbierania danych o obywatelach przez władze państwowe odwołuje się do pojęcia „niezbędność”. Wiąże się to oczywiście z dążeniem do ograniczenia pozyskiwania przez władzę publiczną „niekoniecznych, lecz wygodnych” informacji o jednostce. Ani zatem względy celowości ani „wygody” organów władzy publicznej nie mogą per se uzasadnić naruszenia autonomii informacyjnej jednostki.

Rzecznik zauważył, że odpowiednie służby aktualnie mają zapewniony szeroki dostęp do rejestrów zawierających dane o obywatelach. Regulacje przyjęte w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. dotyczą zatem zmiany sposobu udostępnienia tych danych, tj. umożliwiają dostęp za pomocą urządzeń teletransmisji danych i właściwie tym samym nieograniczony do nich dostęp służb.

Ponadto Rzecznik zwrócił uwagę, że do podstawowych zasad przetwarzania danych osobowych należy zasada celowości (zbierania danych w konkretnych, wyraźnych i uzasadnionych celach), a także zasada adekwatności, stosowności i nie nadmierności w stosunku do celów, do których dane są przetwarzane. Określenie zakresu dostępu jako niezbędność realizacji ustawowych zadań służb nie wydaje się być wystarczające. Pozwala bowiem na stały, niczym nieograniczony dostęp służb do wszelkich danych, bez konieczności powiązania sięgnięcia po dane z konkretnym postępowaniem, a także bez zapewnionego nadzoru ze strony niezależnego organu.

Kierując się zatem troską o bezpieczeństwo danych obywateli i koniecznością ochrony ich prywatności przed dowolnym dostępem służb do danych zawartych w rejestrze stanu cywilnego, a także zagwarantowaniem ochrony przed ich dowolnym upublicznianiem, Rzecznik przedstawił Prezydentowi niniejsze uwagi i zwrócił się z prośbą o rozważenie odmowy złożenia podpisu pod tekstem tej ustawy w kształcie uchwalonym przez parlament.