Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie konieczności podjęcia działań legislacyjnych w celu uregulowania kwestii wykonywania testów genetycznych.

Rzecznik Praw Obywatelskich od lat wskazuje na konieczność wprowadzenia ram prawnych dla wykonywania testów genetycznych. Zdaniem Rzecznika odpowiednia regulacja tej problematyki pozwoliłaby na wzmocnienie ochrony tak fundamentalnych praw człowieka jak prawo do ochrony życia i zdrowia, prawo do samostanowienia oraz prawo do prywatności.

Obecnie brak jest regulacji dotyczących wykonywania testów genetycznych, zaś istniejące ogólne przepisy odnoszące się do udzielania świadczeń zdrowotnych, w ocenie Rzecznika, są nieadekwatne dla tego rodzaju procedur. Testy genetyczne wykonywane są nie tylko w podmiotach leczniczych, lecz także przez podmioty komercyjne, które oferują badania bezpośrednio pacjentowi. Zdarza się, że przekazywane pacjentowi wyniki badań pozbawione są jakiejkolwiek informacji na temat ich znaczenia. Ponadto, badania wykonywane poza podmiotami leczniczymi cechuje nierzadko niska jakość, brak jest także podmiotu nadzorującego ich wykonywanie. Taki stan może nieść zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta, którego decyzje zdrowotne, podejmowane na podstawie wyników tych badań, mogą być nieracjonalne. Zdaniem Rzecznika wątpliwości w zakresie wykonywania komercyjnych testów genetycznych poza podmiotami leczniczymi powinny zostać wzięte pod uwagę w procesie przygotowywania ustawy o wykonywaniu testów genetycznych, a ryzyko dla praw człowieka związane z ich prowadzeniem powinno znaleźć odzwierciedlenie w odpowiednich regulacjach ustawowych.

Mimo iż – w pewnym zakresie – wynik badania dotyczy stanu zdrowia nie tylko pacjenta, lecz także członków jego rodziny, w obecnym stanie prawnym lekarz nie ma prawa poinformowania rodziny pacjenta o dziedzicznym obciążeniu genetycznym, które może niejednokrotnie mieć wpływ nie tylko na kondycję fizyczną żyjących już osób, ale także ich dzieci. W opinii Rzecznika możliwość udostępnienia wyników testu genetycznego rodzinie pacjenta – w zakresie, w jakim wynik dotyczy ich stanu zdrowia – powinna również zostać rozstrzygnięta na poziomie ustawowym.

Mając na uwadze stopień zaawansowania badań genetycznych, obecnie realna jest możliwość ujawnienia wady, która ze względu na istniejący stan wiedzy medycznej nie podlega leczeniu. W związku z tym, w ocenie Rzecznika, wykonywaniu testów genetycznych powinno towarzyszyć odpowiednie, niedyrektywne poradnictwo genetyczne. Pacjent powinien także mieć możliwość skorzystania z porady psychologa, ponieważ wyniki badań mogą stanowić dla niego istotne obciążenie psychiczne.

Informacja uzyskana w wyniku przeprowadzenia testów genetycznych może stanowić przedmiot zainteresowania np. pracodawców, ubezpieczycieli, ośrodków adopcyjnych czy szkół. Udostępnienie tym podmiotom wrażliwych danych genetycznych może się wiązać m.in. z pojawieniem się dyskryminujących praktyk względem osób, które są obciążone pewną wadą genetyczną. Mając na uwadze konieczność tworzenia rozwiązań prawnych z uwzględnieniem prymatu indywidualnego interesu pacjenta, celowym wydaje się wprowadzenie wysokiego standardu ochrony danych uzyskiwanych w wyniku przeprowadzenia badań genetycznych i zakazu przekazywania tych informacji podmiotom trzecim niebędącym krewnymi badanego.

Pilnej interwencji ustawodawcy wymaga również sama procedura pobierania, przechowywania i testowania pobranego od człowieka materiału genetycznego.

Rzecznik zwrócił także uwagę, że wprowadzeniu odpowiednich regulacji prawnych powinno towarzyszyć podjęcie działań edukacyjnych, służących podniesieniu świadomości wśród społeczeństwa na temat znaczenia wykonywania testów genetycznych. Brak tak elementarnej wiedzy stanowi barierę w rozwoju testów genetycznych dla celów zdrowotnych i medycyny spersonalizowanej. Jednocześnie nieświadomość zagrożeń płynących z korzystania z komercyjnych testów genetycznych o wątpliwej jakości może stanowić poważne zagrożenie dla podstawowych praw człowieka.

Rzecznik przedstawił Ministrowi powyższe uwagi z prośbą o wskazanie planowanego harmonogramu prac nad ustawą o wykonywaniu testów genetycznych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 23 maja 2018 r. poinformował, że w Ministerstwie Zdrowia trwają prace legislacyjne nad ustawą o wykonywaniu testów genetycznych, będące pokłosiem prac rozpoczętych przez Zespół ds. Molekularnych Badań Genetycznych i Biobankowania przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przedmiotowa ustawa wprowadza, celem zapewnienia wysokich standardów wykonywania badań genetycznych, obowiązkowy rejestr podmiotów (w tym przedsiębiorców) wykonujących badania genetyczne, podlegających zarazem nadzorowi i kontroli właściwemu organowi administracji publicznej. W projektowanej ustawie zostały także zawarte zapisy, zapewniające należytą ochronę danych genetycznych, uniemożliwiające dostęp do danych pacjenta przez osoby nieuprawnione. Z uwagi na doniosłość ustawy i zarazem jej wrażliwą materię, przewiduje się bezwzględne wprowadzenie sankcji prawnych wobec wszelkich naruszeń związanych z przeprowadzaniem badań genetycznych w Polsce.