Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu postępowania karnego z dnia 2018-06-18.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją przepisów Kodeksu postępowania karnego.
Na tle wpływających do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich spraw ujawnił się problem dotyczący rozwiązania przyjętego na gruncie art. 414 § 1 in fine Kodeksu postępowania karnego oraz związanych z nim daleko idących, negatywnych skutków prawnych dla obywateli. Zgodnie bowiem z ww. przepisem sąd wydaje wyrok uniewinniający w sytuacji, gdy stwierdzi, że czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia oraz gdy czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa. Wyjątkiem jednak jest sytuacja, gdy sprawca w chwili czynu był niepoczytalny, gdyż w takiej sytuacji sąd wydaje wyrok umarzający.
Rzecznik zwrócił uwagę, że Kodeks postępowania karnego, od chwili wniesienia aktu oskarżenia, różnicuje sytuację osób poczytalnych i niepoczytalnych, w zakresie konsekwencji braku przestępczości czynu. Jest to więc unormowanie, zgodnie z którym wobec niepoczytalnego sprawcy zostanie wydany wyrok umarzający, w którym sąd wskaże popełniony, a nie tylko zarzucany, czyn zabroniony oraz jego kwalifikację prawną, mimo, że osoba ta nie popełniła czynu lub brak jest danych dostatecznie uzasadniających popełnienie czynu.
Ponadto, Rzecznik wskazał, że kwestionowany przepis k.p.k. wykazuje rażącą niespójność systemową z Kodeksem karnym. Wyrok umarzający postępowanie musi bowiem zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz wskazanie przyczyn umorzenia. Stwierdza on sprawstwo oskarżonego i to sprawstwo określonego czynu o określonej kwalifikacji prawnej. Natomiast w wyroku uniewinniającym sąd w tym zakresie przytacza jedynie opis i kwalifikację prawną czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu. Z kolei art. 31 § 1 k.k. wprost stanowi, że sprawca niepoczytalny w chwili czynu nie popełnia przestępstwa. Tę samą konsekwencję Kodeks karny łączy z wystąpieniem innych okoliczności wyłączających winę oraz bezprawność. Rozróżnienie dokonane w art. 414 § 1 in fine k.p.k. doprowadza zatem – zdaniem Rzecznika – do pogorszenia sytuacji prawnej oskarżonego, wobec którego zamiast uniewinnienia, umarza się postępowanie karne. Wyrok umarzający postępowanie różni się bowiem w konsekwencjach prawnych od wyroku uniewinniającego i wyroki te nie mogą być wydawane zamiennie.
W opinii Rzecznika wyjątek ustanowiony przez ustawodawcę w art. 414 § 1 in fine k.p.k. stanowi dyskryminację osób niepoczytalnych i powoduje, że ich sytuacja prawna jest niezasadnie i negatywnie różnicowana w porównaniu do osób poczytalnych, co uprawnia z kolei do stwierdzenia, że ww. przepis – we wskazanym zakresie – narusza Konstytucję, w tym jej art. 32 ust. 1.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy przedstawionej w niniejszym wystąpieniu problematyki i rozważenie podjęcia działań legislacyjnych w zakresie zmiany art. 414 § 1 in fine k.p.k. we wskazanym kierunku.