Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości dotyczące problematyki zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności.

Ponad osiem lat upłynęło od wydania przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wyroku w sprawie Frasik przeciwko Polsce (skarga nr 22933/02), który odnosi się do problematyki zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności. Tymczasem procedura kontrolna, dotycząca wykonania tego wyroku, nie została dotychczas zamknięta przed Komitetem Ministrów Rady Europy. W Raporcie z wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Polskę za 2017 r. stwierdza się, że problem braku zgody na zawarcie związku małżeńskiego w jednostce penitencjarnej nie występuje już w praktyce, na potwierdzenie przywołując statystyki Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Jednak badana w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich sprawa indywidualna pokazuje, że problem nie został jeszcze w pełni rozwiązany, a wdrożenie do praktyki postępowania organów dysponujących stanowiska Europejskiego Trybunału może budzić wątpliwości.

Rzecznik zauważył, że w przypadku, gdy już sam kontakt osobisty tymczasowo aresztowanego z osobą, z którą chce zawrzeć związek małżeński, zagraża dobru postępowania karnego, ograniczenie przez organy władzy prawa do zawarcia małżeństwa należy uznać za uzasadnione. Trzeba jednak mieć na uwadze, że prawo polskie dopuszcza – z ważnych powodów, za zezwoleniem sądu – możliwość zawarcia związku małżeńskiego przez pełnomocnika. Z pewnością to rozwiązanie nie może być wskazywane rutynowo, w każdym przypadku, gdy w związek małżeński chce wstąpić osoba pozbawiona wolności, jednakże w tych szczególnych przypadkach, gdy ze względu na dobro postępowania karnego nie jest możliwa jednoczesna obecność przed urzędnikiem stanu cywilnego obojga nupturientów, przywołana instytucja prawna stwarza zainteresowanym możliwość zawarcia małżeństwa mimo tych przeszkód. O tej alternatywie, w ocenie Rzecznika, powinien zostać powiadomiony każdy tymczasowo aresztowany, któremu organ dysponujący odmówi udzielenia zgody na widzenie w celu zawarcia związku małżeńskiego.

Rzecznik podzielił również stanowisko przedstawione przez rząd polski Radzie Europy, że obowiązujące przepisy prawa są wystarczające, aby zapewnić realizację prawa osób pozbawionych wolności do zawarcia związku małżeńskiego, a źródła ewentualnych naruszeń należy szukać w nieprawidłowym stosowaniu prawa. W związku z taką diagnozą stanu rzeczy, Rzecznik zauważa, że działania podejmowane w celu wywarcia wpływu na zmianę praktyki stosowania prawa muszą być jednak skuteczniejsze.

W ocenie Rzecznika istnieje potrzeba zintensyfikowania działań informacyjnych, w szczególności wśród sędziów i prokuratorów, upowszechniających stanowisko ETPC w sprawie zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności. Szczególną uwagę zwrócić należy przy tym na kwestię określenia podstaw, które mogą uzasadniać ograniczenie prawa osoby pozbawionej wolności do zawarcia związku małżeńskiego i czynników, które mogą być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w tym przedmiocie.

Mając powyższe na względzie Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o podjęcie działań, które spowodują, że stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności będzie w pełni uwzględnione w postępowaniu organów dysponujących.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 29 sierpnia 2018 r. zapewnił, że kwestie związane z wykonaniem wyroków Trybunału od wielu lat zajmują właściwe im miejsce w działalności Ministerstwa Sprawiedliwości. Popularyzacja wiedzy z zakresu orzecznictwa ETPCz, zwłaszcza wśród sędziów oraz dostosowanie praktyki polskiego wymiaru sprawiedliwości do standardów Rady Europy stanowi stały element tych działań. Resort sprawiedliwości dokonuje też na bieżąco analizy orzecznictwa Trybunału w zakresie dotyczącym funkcjonowania systemu penitencjarnego w Polsce i tematyka ta jest przedmiotem organizowanych corocznie narad z sędziami penitencjarnymi i przedstawicielami Służby Więziennej. Rozważając natomiast postulat zobowiązania organów, które odmówiły zgody na widzenie w celu zawarcia związku małżeńskiego, do dyspozycji których pozostaje osoba pozbawiona wolności, do informowania osoby pozbawionej wolności o możliwości wystąpienia do sądu o zgodę na zawarcie związku małżeńskiego przez pełnomocnika, Podsekretarz Stanu poinformował, że Minister Sprawiedliwości nie jest upoważniony do zobowiązania sądów do przedstawiania osobom pozbawionym wolności stosownych pouczeń w przedstawionym zakresie.