Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie nieprawidłowej praktyki ZUS przy dokonywaniu potrąceń w trakcie upadłości konsumenckiej.

Rzecznik Praw Obywatelskich powziął informację o nieprawidłowościach w dokonywaniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) potrąceń w trakcie trwającego postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, tzw. upadłości konsumenckiej.

Z danych uzyskanych przez Rzecznika wynika, że w przypadku braku szczególnych przesłanek do wyższego potrącenia, co do zasady potrącenie nie powinno przekraczać 25% świadczenia. Natomiast w praktyce zdarzają się sytuacje, gdy ZUS dokonuje potrącenia w wyższym zakresie, niż jest to dopuszczalne. Niewłaściwe potrącenia dotyczyły świadczeń emerytalnych i rentowych. Nadto, zdarzały się również takie przypadki, że ZUS dokonywał w ramach jednego postępowania, prowadzonego wobec jednego upadłego, różnych potrąceń w poszczególnych miesiącach, przy niezmienionych przesłankach.

Problemem okazuje się nie tylko nieprawidłowe określenie wysokości dokonywanych potrąceń, lecz również błędny sposób jej obliczania przez ZUS. Niektóre Oddziały ZUS dokonują owego obliczenia od kwoty brutto, inne zaś od wartości netto świadczenia.

Co istotne, problem potrąceń na rzecz masy upadłości ze świadczeń wypłacanych przez ZUS występuje niemal we wszystkich Oddziałach ZUS, w których po raz pierwszy rozpoznawano przypadek ogłoszenia upadłości osoby pobierającej świadczenia. Taka sytuacja wynika najprawdopodobniej z braku właściwych procedur, zaznajamiających pracowników ZUS z wytycznymi odnośnie do właściwej praktyki.

Powyższe implikuje konieczność podejmowania interwencji przez sędziów-komisarzy i syndyków oraz skierowania wystąpień do Oddziałów ZUS ze wskazaniem konieczności uwzględniania obowiązujących przepisów prawnych. Taka sytuacja, w ocenie Rzecznika, nie tylko narusza prawa obywatelskie upadłego, lecz znacząco wpływa na wydłużenie postępowania upadłościowego. Niepotrzebnie też angażuje sądy upadłościowe, znacznie obciążone pracą wskutek wpływającej coraz większej liczby wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Rzecznik zwrócił się do Prezes ZUS z prośbą o podjęcie działań – w ramach posiadanych kompetencji – zmierzających do zapewnienia jednolitej i prawidłowej praktyki wszystkich Oddziałów ZUS w zakresie realizacji potrąceń ze świadczeń emerytalnych i rentowych, w trakcie trwającego postępowania upadłościowego wdrożonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w piśmie z 9 października 2018 r. wyjaśniła, że organy rentowe Zakładu, w przypadku wystąpienia syndyka masy upadłości z żądaniem przekazywania kwot z tytułu świadczenia emerytalnego lub rentowego do masy upadłości, zobligowane są przekazywać te kwoty zgodnie z tym żądaniem, przy uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji wynikającej z art. 141 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Przepis ten określa kwotę wolną od egzekucji i potrąceń dla konkretnego rodzaju należności (należności inne niż alimentacyjne), niemniej organ rentowy nie dysponuje danymi pozwalającymi na ustalenie rodzaju należności objętych masą upadłości, stąd uzasadnione jest odniesienie się do kwoty wolnej właściwej dla egzekucji innych należności niż alimentacyjne, dodatkowo mając na względzie fakt, iż kwota ta w największym stopniu chroni majątek upadłego. Z uwagi na to, że syndycy masy upadłości w praktyce niekiedy określają zakres swojego żądania poniżej maksymalnej kwoty, która może zostać przekazana do masy upadłości (przy uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji), a niekiedy takiej kwoty w ogóle nie określają – organy rentowe Zakładu, w zależności od zakresu żądania syndyka, przekazują do masy upadłości odpowiednio kwotę wynikającą z żądania syndyka masy upadłości lub maksymalną kwotę świadczenia, która może zostać przekazana. Prezes podkreśliła, że Zakład będzie monitorował dalsze orzecznictwo sądowe w sprawach dotyczących przekazywania kwot świadczeń emerytalno-rentowych do masy upadłości i w zależności od dalszej linii orzeczniczej – będzie podejmował odpowiednie działania w zakresie utrzymania lub korekty dotychczas przyjętej wykładni przepisów. W kwestii zarzutów sformułowanych pod adresem Zakładu odnośnie niejednolitych zasad postępowania w Oddziałach ZUS z wnioskami syndyków o przekazywanie części świadczenia do masy upadłości Prezes poinformowała, iż organy rentowe ZUS zobligowane są do indywidualnego traktowania tych wniosków, gdyż zakres roszczeń syndyków o przekazywanie części świadczenia do masy upadłości jest zróżnicowany, co prawdopodobnie wynika z braku precyzyjnych regulacji prawnych w tym zakresie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie posiada jakichkolwiek możliwości prawnych, aby zobligować syndyków masy upadłości do ujednolicenia trybu postępowania w tym zakresie.