Kasacja w sprawie pogorszenia sytuacji procesowej oskarżonego w następstwie rozpoznania apelacji wniesionej wyłącznie na jego korzyść z dnia 2018-09-03.
Kasacja w sprawie pogorszenia sytuacji procesowej oskarżonego w następstwie rozpoznania apelacji wniesionej wyłącznie na jego korzyść.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że zgodnie z art. 434 § 1 Kodeksu postępowania karnego sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego jedynie wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, oraz w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia, oraz w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że środek odwoławczy nie pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika i nie podniesiono w nim zarzutów albo ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od podniesionych zarzutów. Ponadto, z utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wynika, że przepis art. 434 § 1 k.p.k. zawierający bezpośredni zakaz reformationis in peius, oznacza, że przy braku środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego jego sytuacja w postępowaniu odwoławczym nie może ulec pogorszeniu w żadnym punkcie. Odnosi się to do odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, a zwłaszcza jego kwalifikacji prawnej, ustaleń faktycznych w zakresie sprawstwa, wymiaru kary, środków karnych i innych rozstrzygnięć. Zakaz ten nakłada na sąd odwoławczy obowiązek powstrzymywania się od dokonywania posunięć, w tym również w sferze ustaleń faktycznych, powodujących, a nawet mogących powodować negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego.
W realiach przedmiotowej sprawy apelacja od wyroku Sądu Rejonowego wniesiona została wyłącznie na korzyść oskarżonego, co powodowało, że Sąd Okręgowy nie był uprawniony do dokonywania jakiejkolwiek zmiany zaskarżonego wyroku w kierunku dla oskarżonego niekorzystnym. Taką zmianą natomiast niewątpliwie było dokonanie zmiany opisu czynu przypisanego oskarżonemu w wyroku Sądu Rejonowego poprzez przyjęcie za datę jego popełnienia okresu od dnia 16.04.2008 r. do dnia 16.09.2010 r. w sytuacji, gdy przypisując oskarżonemu Sąd I instancji ustalił, że został on dokonany w okresie od 7 stycznia 2010 r. do 16.09.2010 r. Zdaniem Rzecznika wbrew zatem twierdzeniom Sądu odwoławczego zawartym w pisemnych motywach rozstrzygnięcia, nie sposób uznać, że dokonanie zmiany opisu przypisanego oskarżonemu czynu poprzez wydłużenie czasu jego popełnienia jest obojętne z punktu widzenia kierunku wywiedzionej apelacji.
Sąd Najwyższy uznał, że zmiana opisu przypisanego oskarżonemu czynu poprzez wydłużenie czasu jego popełnienia nie jest obojętna z punktu widzenia kierunku wywiedzionej apelacji i spowodowała pogorszenie sytuacji oskarżonego. Skoro Sąd I instancji przyjął inny czasookres popełnionego czynu, to w sytuacji zaskarżenia wyroku wyłącznie na korzyść oskarżonego, Sąd odwoławczy zmieniając ten wyrok, nie mógł bez naruszenia zakazu reformationis in peius dokonać modyfikacji w zakresie ustaleń faktycznych co do czasu popełnienia przypisanego czynu poprzez jego wydłużenie. Zgodnie z art. 434 § 1 Kodeksu postępowania karnego bezpośredni zakaz reformationis in peius oznacza, że sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia.