Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Kasacja w sprawie prowadzenia postępowania przeciwko oskarżonemu bez udziału obrońcy w sytuacji, gdy wobec tego oskarżonego zachodziły okoliczności utrudniające obronę.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd I instancji nie dostrzegł, że w odniesieniu do oskarżonego zachodziły okoliczności utrudniające obronę, o jakich stanowi art. 79 § 2 k.p.k., obligujące Sąd do wyznaczenia oskarżonemu obrońcy. W kwestii interpretacji pojęcia „okoliczności utrudniające obronę”, odwołać należy się do stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy. Zdaniem Sądu Najwyższego z pojęciem tym należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego. W każdym wypadku stwierdzenie „okoliczności utrudniających obronę” (lub ich brak) musi być wiązane z właściwościami fizycznymi, psychicznymi oraz intelektualnymi konkretnego oskarżonego w zestawieniu z treścią zarzutów mu przedstawianych.

Przenosząc powyższe na realia procesowe sprawy, stwierdzić należy, że zdaniem Rzecznika istniały pełne podstawy do przyjęcia przez Sąd orzekający istnienia wobec tego oskarżonego przesłanki obrony obligatoryjnej. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że oskarżony jest osobą nieumiejącą czytać i pisać. Jak sam oświadczył, potrafi się on jedynie podpisać. Nadto oskarżony posiada wadę wymowy. Z protokołu przesłuchania podejrzanego wynika, że ukończył on szkołę specjalną. W ocenie Rzecznika wszystkie te okoliczności jednoznacznie przemawiały za przyjęciem, że w odniesieniu do jego osoby zachodziły okoliczności w znacznym stopniu utrudniające mu prowadzenie obrony osobistej. Dodatkowo, już po zapadnięciu wyroku Sądu I instancji w toku postępowania wykonawczego ustalono, że jest on osobą upośledzoną umysłowo w stopniu umiarkowanym.