Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie pozbawienia biernego prawa wyborczego pracowników naukowych w wyborach do władz uczelni wyższych.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga dotycząca pozbawienia biernego prawa wyborczego pracowników naukowych w wyborach do władz uczelni wyższych w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: ustawa). Wprowadzone ograniczenie budzi wątpliwości Rzecznika pod kątem ochrony praw obywatelskich.

Zgodnie z ustawą członkiem rady uczelni, rektorem, członkiem kolegium elektorów, członkiem senatu, prezydentem i członkiem zgromadzenia federacji oraz członkiem innych organów uczelni publicznych określonych w statucie może być jedynie osoba, która nie ukończyła 67. roku życia do dnia rozpoczęcia kadencji. Oprócz tego w ustawie przewidziano ograniczenie wiekowe w zakresie możliwości pełnienia funkcji w instytucjach działających na rzecz wysokiej jakości w systemie szkolnictwa wyższego i nauki, tj. Polskiej Komisji Akredytacyjnej, Radzie Doskonałości Naukowej i Komisji Ewaluacji Nauki. Członkiem tych instytucji nie może być osoba, która ukończyła 70. rok życia do dnia rozpoczęcia kadencji. Takie samo ograniczenie dotyczy członków Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, tj. instytucji, która odpowiedzialna jest za współdziałanie z organami władzy publicznej w zakresie polityki naukowej państwa oraz współpracę z krajowymi i międzynarodowymi organizacjami działającymi w obszarze szkolnictwa wyższego i nauki.

W ocenie Rzecznika zarówno osoby zasiadające we władzach uczelni, jak i pełniące funkcje w ww. instytucjach powinny posiadać odpowiednie doświadczenie i wiedzę. Praca w instytucjach służących promocji polskiej nauki i dbałości o jej rozwój i wysoki poziom wymaga zaś, by osoby odpowiedzialne za wykonywanie tych zadań były niekwestionowanymi autorytetami w swoich dziedzinach. Zdaniem Rzecznika wprowadzone ograniczenie wiekowe wyklucza możliwość pełnienia funkcji przez wybitnych specjalistów, których wiedza i doświadczenie mają kluczowe znaczenie dla odpowiedniej realizacji celów wspomnianych organów i instytucji. W tym kontekście wiek osób pełniących funkcje, tak długo, jak spełniają one wymogi posiadania odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, stanowi cechę irrelewantną, a tym samym nieuzasadniającą wprowadzenia ograniczenia. Prawo podmiotu do wskazania i wybrania jako swojego przedstawiciela osoby, cechującej się najwyższym autorytetem, wiedzą i doświadczeniem, nie powinno być ograniczone jedynym czynnikiem, jakim jest obiektywny fakt ukończenia przez kandydata do pełnienia funkcji 67. lub 70. roku życia. W związku z tym zastosowane w kwestionowanych przepisach kryterium wieku wydaje się mieć charakter automatyczny, nieuwzględniający specyfiki działalności wskazanych organów funkcjonujących w sferze szkolnictwa wyższego.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych mających na celu usunięcie z ustawy ograniczenia wiekowego we wskazanym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w piśmie z 19 grudnia 2018 r. zauważył, że w ocenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest dopuszczalne – z punktu widzenia równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – wprowadzanie przepisów, zgodnie z którymi profesorowie uniwersyteccy przechodzą obowiązkowo na emeryturę z chwilą ukończenia 68. roku życia, zaś kontynuacja ich działalności zawodowej po ukończeniu 65. roku życia jest możliwa jedynie w oparciu o umowy na czas określony, które mogą być ponownie zawierane jedynie dwukrotnie, o ile przepisy te realizują zgodny z prawem cel w szczególności w zakresie polityki zatrudnienia i rynku pracy, taki jak wdrożenie wysokiej jakości nauczania oraz optymalny międzypokoleniowy rozdział stanowisk profesorskich, a także pod warunkiem, że przepisy te pozwalają na osiągnięcie tego celu za pomocą właściwych i koniecznych środków. Rozwiązania zastosowane w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce mają analogiczny charakter i cel, a zatem – w opinii Ministra – nie są uzasadnione wątpliwości co do ich dopuszczalności.