Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ekshumacji zwłok dokonywanej na zarządzenie prokuratora z dnia 2019-01-15.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ekshumacji zwłok dokonywanej na zarządzenie prokuratora.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia umożliwienia zaskarżenia postanowienia prokuratora podejmowanego w toku postępowania przygotowawczego w przedmiocie ekshumacji zwłok.
Rzecznik stoi na stanowisku, iż ekshumacja zwłok i szczątków ludzkich dokonywana na zarządzenie prokuratora stanowi władcze wkroczenie w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych w postaci kultu osoby zmarłej. Oznacza to, że osobom bliskim muszą służyć środki prawne w celu ustalenia, czy wkroczenie przez prokuratora w ową prawnie chronioną sferę nie miało charakteru ekscesywnego. Chronione na podstawie art. 23 k.c. i art. 24 k.c. dobra osobiste stanowią bowiem element składowy życia prywatnego jednostki. Z art. 47 Konstytucji wynika natomiast, że każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego. W świetle art. 47 Konstytucji osoba, która uważa, że jej prawo do prywatności zostało naruszone poprzez działanie organu władzy publicznej, musi więc mieć możliwość skorzystania z ochrony prawnej. W efekcie ustawa nie może zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Dotyczy to także przypadku, gdy osoba bliska uważa, że zarządzenie przez prokuratora ekshumacji narusza kult osoby zmarłej.
Zdaniem Rzecznika obowiązujące w tej mierze przepisy Kodeksu postępowania karnego należy interpretować w sposób uwzględniający uwarunkowania konstytucyjne – a więc przede wszystkim konieczność umożliwienia obrony konstytucyjnego prawa do ochrony życia prywatnego, jak i systemowe – zwracając uwagę na to, że zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i administracyjnego dopuszczalne jest, aby osoba niezgadzająca się na ekshumację ciała swego bliskiego mogła dochodzić swoich praw w tym zakresie. Gdyby więc przyjąć, że na postanowienie prokuratora w sprawie zarządzenia ekshumacji nie służy zażalenie do sądu, byłby to jedyny przypadek, w którym w sprawie ekshumacji zamknięta byłaby droga sądowa.
W dniu 20 września 2018 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w połączonych sprawach skarg p. Ewy Solskiej i p. Małgorzaty Rybickiej przeciwko Polsce (nr 30491/17 i 31083/17). W swoich wnioskach skarżące zarzucały, że dokonane bez ich zgody ekshumacje zwłok ich mężów, przy braku możliwości poddania kontroli podjętej w tej mierze decyzji prokuratora, stanowiły arbitralną ingerencję w ich prawa określone w art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W wyroku tym ETPCz stwierdził naruszenie praw skarżących określonych w art. 8 Konwencji, bowiem ingerencji w prawa skarżących nie można uznać za zgodną z prawem w rozumieniu art. 8 ust. 2 Konwencji.
Rzecznik zwrócił uwagę, że ww. wyrok ma walor ogólniejszy – Trybunał wskazał bowiem, że do naruszenia praw skarżących doszło nie tyle na skutek działań lub zaniechań organów Państwa Polskiego, ile ze względu na treść przepisów prawa – Kodeksu postępowania karnego – które uniemożliwiły im podjęcie mającej szanse powodzenia próby ochrony przysługujących im praw wskazanych w art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przeanalizowanie przedmiotowego problemu pod kątem potrzeby zainicjowania procesu legislacyjnego, mającego na celu wprowadzenie do Kodeksu postępowania karnego uregulowań, które umożliwiłyby ochronę prawa do życia prywatnego i rodzinnego w przypadku zarządzenia przez prokuratora ekshumacji. Poprosił również o poinformowanie o zajętym stanowisku i ewentualnie podjętych działaniach.