Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie zasad ustalania listy czasopism naukowych przygotowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Zarówno publicznie, jak i w skargach kierowanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, prezentowane są wątpliwości dotyczące zasad ustalania listy czasopism naukowych przygotowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zdaniem Rzecznika kwestia ta nie ma jedynie charakteru technicznego i w praktyce może negatywnie wpłynąć na rozwój polskiej nauki, w szczególności na możliwości awansu młodych naukowców, a także przyczynić się do pojawienia się patologicznych zachowań na rynku wydawnictw naukowych.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie sporządzania wykazów wydawnictw monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów (dalej jako: rozporządzenie) wykaz czasopism winien obejmować czasopisma naukowe ujęte w międzynarodowych bazach wskazanych w rozporządzeniu, recenzowane materiały z konferencji międzynarodowych ujęte w odpowiednich, międzynarodowych bazach oraz czasopisma naukowe będące przedmiotem projektów finansowanych w ramach programu "Wsparcie dla czasopism naukowych". Nie negując zasadności przyjętej koncepcji zmierzającej do wzrostu znaczenia na arenie międzynarodowej polskiej nauki, której elementem są też zasady tworzenia wykazu, Rzecznik wskazał na trudne do zaakceptowania praktyczne implikacje wprowadzonego rozwiązania.

Przede wszystkim, w opinii Rzecznika, rozporządzenie nie uwzględnia specyfiki nauk humanistycznych. Badania dotyczące tego obszaru często mają charakter lokalny z uwagi na ich przedmiot. O ile więc wyniki tych badań mają bardzo istotne znaczenie w perspektywie polskiej, o tyle mogą stanowić w bardzo ograniczonym zakresie przedmiot zainteresowania zagranicznych czasopism naukowych uwzględnionych w rozporządzeniu. Jednocześnie w tych międzynarodowych bazach brak jest m.in. polskich czasopism prawniczych, a ich uwzględnienie w wykazie wymaga czasu. Dodatkowo we wskazanych bazach nierzadko brakuje znaczących międzynarodowych czasopism z zakresu np. nauk prawnych, zaś niektóre z uwzględnionych zagranicznych tytułów koncentrują się na tematach krajowych.

Rzecznik podkreślił, że przyjęte rozwiązania mogą wpłynąć na zahamowanie prowadzenia ważnych w perspektywie polskiej badań naukowych, prowadzić do likwidacji szeregu renomowanych krajowych czasopism naukowych, czy wreszcie powodować patologie na rynku wydawniczym spowodowane brakiem transparentnych procedur tworzenia list wydawców. Przede wszystkim jednak zaproponowane rozwiązania wpłyną na ograniczenie możliwości awansu naukowego młodych naukowców, którzy - z uwagi na przedmiot prowadzonych badań i brak możliwości opublikowania ich wyników w czasopismach z listy ministerialnej - zostaną wykluczeni z grona osób mogących uzyskać stopień naukowy doktora, czy doktora habilitowanego.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz o zmianę rozporządzenia, tak by zasady tworzenia list czasopism punktowanych uwzględniały zgłoszone przez Rzecznika, a podzielane także przez środowisko naukowe, uwagi.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w piśmie z 13 lutego 2019 r. nie podzielił obaw Rzecznika i zauważył, że rozporządzenie w sprawie sporządzania wykazów należy czytać łącznie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie pomocy de minimis w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych”. Zakłada się, że program „Wsparcie dla czasopism naukowych” będzie programem cyklicznym. Co dwa lata w ramach programu pomocą finansową zostanie objętych nawet 500 polskich czasopism naukowych. Znaczącą większość będą stanowiły polskie czasopisma humanistyczne i z zakresu nauk społecznych. Zdaniem Ministra trudno zatem zgodzić się z twierdzeniem, że rozporządzenie nie uwzględnia specyfiki nauk humanistycznych. Odnosząc się do problemu braku w międzynarodowych bazach m.in. polskich czasopism prawniczych, ale także znaczących międzynarodowych czasopism z zakresu np. nauk prawnych, Minister poinformował, że podjęte próby uzyskania od przedstawicieli środowisk prawniczych propozycji międzynarodowej listy lub list czasopism, które mogłyby zostać włączone do wykazu ministra zakończyły się niepowodzeniem. Wskazywano jedynie poszczególne tytuły. Tymczasem, zgodnie z przepisami Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, wykaz czasopism naukowych nie może być utworzony w oparciu o poszczególne tytuły zgłaszane indywidualnie, lecz jedynie w oparciu o czasopisma znajdujące się w jednej z międzynarodowych baz czasopism naukowych o największym zasięgu oraz w oparciu o czasopisma objęte programem ministra.