Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Kasacja w sprawie przeprowadzenia dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 22 października 1947 r. uznał oskarżonych za winnych tego, że w dniu 25 lutego 1942 r. będąc obywatelami polskimi zgłosili swoją przynależność do narodowości niemieckiej w ten sposób, że podpisali volkslistę, czym wyczerpali znamiona przestępstwa z art. 1 § 1 Dekretu odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny 1939-1945 i na podstawie tegoż przepisu skazał R.S. i M.S. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, zaś A.S. i H.S. na karę 7 miesięcy pozbawienia wolności. Natomiast na podstawie art. 2 § 1 ww. dekretu skazał oskarżonych na dodatkową karę utraty praw publicznych i obywatelskich, praw honorowych na okres 2 lat oraz przepadku części majątku na rzecz Skarbu Państwa, tj. wszystkich udziałów własnościowych w nieruchomości. Ponadto, Sąd zasądził od skazanych koszty postępowania i opłaty sądowe.

Z materiału dowodowego sprawy wynika, że w dniu 25 lutego 1942 r. oskarżeni wpisali się na volkslistę z obawy o grożące im kary za udzielaną pomoc Polakom oraz groźby osadzenia w obozie koncentracyjnym za zdradę narodu niemieckiego. Sąd Okręgowy podczas rozprawy w dniu 22 października 1947 r. przesłuchał 16 świadków. Część z nich potwierdziła, że skazani, zarówno przed wpisaniem się na volkslistę, czyli przed dniem 25 lutego 1942 r., jak i po tej dacie czynnie pomagali ludności pochodzenia polskiego, jak również potwierdzili, że wpisali się oni na volkslistę ze względu na groźby wywiezienia ich do obozu koncentracyjnego.

Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że zgodnie z art. 4 lit. a dekretu nie podlega karze, kto zgłosił swoją przynależność do narodowości niemieckiej lub innej uprzywilejowanej przez okupanta w celu uniknięcia ciężkiego prześladowania ze strony władz albo organizacji politycznych niemieckich za trwanie przy swojej narodowości, jeżeli prześladowania nie można było bez szczególnych trudności uniknąć w inny sposób. Natomiast zgodnie z art. 4 lit. b dekretu karze nie podlega ten, kto pomimo zgłoszenia swojej przynależności do narodowości niemieckiej lub uprzywilejowanej przez okupanta brał w kraju lub za granicą udział w walkach wyzwoleńczych albo dobrowolnie wstąpił do wojska lub organizacji wolnościowej, walczących z państwem niemieckim lub z nim sprzymierzonym, albo też z narażeniem wolności lub życia okazywał czynnie pomoc społeczeństwu polskiemu.

Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że Sąd Okręgowy skazując oskarżonych za przestępstwo z art. 1 § 1 dekretu nie wziął pod uwagę okoliczności wyłączających karalność czynu wskazanych w art. 4 tegoż dekretu, czym rażąco naruszył art. 360 d Kodeksu postępowania karnego. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy nie oparł wyroku na całokształcie ujawnionych w toku przewodu sądowego okoliczności, lecz dokonał wybiórczej i dowolnej oceny uzyskanych dowodów.