Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie pilnej potrzeby uregulowania zasad wykonywania zawodu psychologa z dnia 2019-07-01.
Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie pilnej potrzeby uregulowania zasad wykonywania zawodu psychologa.
Niepokój Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudzają wieloletnie zaniedbania w zakresie realizacji przepisów, obowiązującej od 1 stycznia 2006 r. ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Problem wykonywania zawodu psychologa od lat pozostaje w zainteresowaniu kolejnych Rzeczników Praw Obywatelskich, gdyż mimo upływu już ponad 13 lat od jej wejścia w życie, ustawa ta, chociaż jest aktem obowiązującym, nigdy nie zaczęła być stosowana. Wynika to z niepodjęcia przez organy władzy wykonawczej kroków zmierzających do wykonania jej postanowień, w szczególności powołania samorządu zawodowego psychologów. W rezultacie powstaje fikcja istnienia prawa, bowiem brak przepisów wykonawczych do ustawy oraz fakt niepowołania Regionalnych Izby Psychologów, formalnie uniemożliwia wykonywanie zawodu psychologa. Taki stan rzeczy, nie do zaakceptowania w demokratycznym państwie prawnym, jest jaskrawym przykładem naruszenia art. 146 ust. 4 pkt 1 Konstytucji, który obliguje Radę Ministrów do zapewnienia wykonania ustaw.
Brak samorządu zawodowego psychologów, a tym samym jego organów, które m.in. powinny stwierdzać prawo wykonywania zawodu nie powoduje jednak, że psycholodzy są nieobecni na rynku. Co więcej, wykonują szereg zadań w szerokorozumianej sferze publicznej: w edukacji, lecznictwie, więziennictwie, wymiarze sprawiedliwości, administracji. To co najmniej kilka tysięcy psychologów, którzy - przynajmniej formalnie - nie mają prawa wykonywania zawodu.
Rzecznik zwrócił uwagę, że istniejąca sytuacja stanowi przykład trudnej do zrozumienia niemocy państwa. Wymaga bowiem od różnych organów państwa znalezienia sposobów na "radzenie sobie" ze skutkami zaniechania wykonania ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. W takiej sytuacji są m.in. marszałkowie województw, wydający zezwolenia na wykonywanie zawodu w ramach indywidualnej praktyki psychologicznej. Mimo iż jednym z wymogów prowadzenia takiej praktyki jest posiadanie prawa wykonywania zawodu (nadawanego przez organy nieistniejącego samorządu), zezwolenia są wydawane. Konieczność "radzenia sobie" ze skutkami niepowołania samorządu zawodowego psychologów widoczna jest także w procedurze powoływania biegłych sądowych z dziedziny psychologii. Tymczasem na psychologach wykonujących swoją pracę w sferze publicznej ciąży ogromna odpowiedzialność.
Skutki niewykonania ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów usiłuje również niwelować sam prawodawca w szeregu przepisów "resortowych". Przejawia się to w pomijaniu instytucji prawa wykonywania zawodu przy określaniu kompetencji niezbędnych danej osobie do wykonywania zadań w sferze publicznej. Doskonałym przykładem są tu przepisy oświatowe (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli). Zatrudnieni w szkołach psycholodzy nie muszą się legitymować prawem wykonywania zawodu, a jedynie odpowiednim wykształceniem.
Najbardziej rozbudowaną "resortową" regulacją dotyczącą wykonywania zawodu psychologa są niewątpliwie przepisy dotyczące psychologów transportu (ustawa o kierujących pojazdami). Tworzą one kategorię "psychologów uprawnionych" podlegających wpisowi w ewidencji prowadzonej przez właściwego miejscowo marszałka województwa. Podobnie, jak w przypadku psychologów pracujących w oświacie, prawodawca nie wymaga od nich uzyskania prawa wykonywania zawodu, a jedynie odpowiedniego wykształcenia.
W systemie prawa występuje również kategoria "psychologów upoważnionych". Odpowiadają oni za niezwykle istotne zagadnienie, a mianowicie badanie psychologiczne osób ubiegających się o pozwolenie na broń. Także oni nie muszą dysponować prawem wykonywania zawodu, a wystarczające jest wykształcenie i - dodatkowo - doświadczenie zawodowe. Podobnie rzecz się ma z psychologami obecnymi w publicznej służbie zdrowia. Wymogami stawianymi przed nimi jest, co do zasady, wykształcenie.
W opinii Rzecznika obecna sytuacja, wynikająca z wieloletnich zaniechań kolejnych rządów, stanowi naruszenie praw obywatelskich, w szczególności prawa do bezpieczeństwa (art. 5 Konstytucji) i prawa do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji).
Ze względu na powyższe Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie harmonogramu prac legislacyjnych w przedmiotowym zakresie oraz przewidywanego terminu ich zakończenia.