Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich



Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z dnia 2019-09-25.

Adresat:
Wojewódzki Sąd Administracyjny
Sygnatura:
III.7064.120.2019
Data sprawy:
2019-09-25
Rodzaj sprawy:
przystąpienie do postępowania sądowego (PS)
Nazwa zepołu:
Zespół Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego
Wynik sprawy:
Opis sprawy:

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Skarżący wystąpił z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad ojcem, który jest osobą z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. W orzeczeniu nie wskazano daty powstania niepełnosprawności. Rozpoznając wniosek skarżącego organ I instancji - działający z upoważnienia Prezydenta Miasta Kierownik Działu Świadczeń Rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej - wydał decyzję odmowną w oparciu o art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych. W uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia organ wskazał, że z uwagi na fakt, że niepełnosprawność nie powstała przed ukończeniem 18. roku życia, ani też w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, nie później niż do ukończenia 25. roku życia, brak jest podstaw do przyznania wnioskowanego świadczenia.

Po rozpoznaniu odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze wydało decyzję o utrzymaniu w mocy zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu Kolegium wskazało, że mając na uwadze skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego sygn. akt K 38/13 dla osób sprawujących opiekę nad bliskim członkiem rodziny, którego niepełnosprawność nie powstała w dzieciństwie, organ I instancji nieprawidłowo zastosował art. 17 ust. 1b u.o.ś.r. Zdaniem Kolegium wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie można pomijać jako elementu kształtującego poddany ocenie stan prawny. Konsekwencją orzeczenia Trybunału jest to, że strona może ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne bez względu na wiek powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki. Wątpliwości Kolegium powstały jednak na tle uprawnienia skarżącego do świadczenia pielęgnacyjnego wobec pozostawania ojca skarżącego w związku małżeńskim. Zdaniem Kolegium konieczne stało się przeanalizowanie sprawy pod kątem ustalenia, czy po stronie skarżącego zaistniał bezpośredni obowiązek alimentacyjny względem ojca, od istnienia którego uzależnione jest również przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

W ocenie Kolegium sam fakt sprawowania przez skarżącego opieki nad ojcem, czego organ nie kwestionuje, nie jest wystarczający dla przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż jest inna osoba - małżonka, której obowiązek alimentacyjny względem osoby wymagającej opieki wyprzedza obowiązek alimentacyjny ciążący na skarżącym. Ponadto, zdaniem Kolegium brak stosownego orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności małżonki ojca skarżącego i niewystarczająca dokumentacja medyczna nie pozwalają na dokonanie obiektywnej oceny stanu zdrowia i tym samym oceny możliwości spełniania obowiązku alimentacyjnego względem męża poprzez sprawowanie opieki, co powoduje, że po stronie skarżącego nie aktualizuje się obowiązek alimentacyjny względem ojca. Stan ten wyklucza go z grona osób uprawnionych do uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich patrząc systemowo na działania organów obu instancji należy uznać, że ich decyzje zostały wydane z naruszeniem przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz z pogwałceniem przepisów postępowania. Za wydaniem wskazanych decyzji nie przemawiał również słuszny interes skarżącego, a wręcz przeciwnie - wydane rozstrzygnięcia doprowadziły do sytuacji, w której pomimo że skarżący opiekuje się swoim niepełnosprawnym w stopniu znacznym ojcem i z tego względu nie podejmuje aktywności zawodowej, nie może uzyskać należnego świadczenia. Taka sytuacja nie może zyskać aprobaty w państwie prawa. Zastosowana przez organy obu instancji wykładnia przepisów u.o.ś.r. doprowadziła do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości jest niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne i nieodpowiadające ratio legis ustawy. Odstępstwo od sensu językowego przepisów było nie tylko prawem, ale wręcz obowiązkiem organów. Zgodnie z aktualną teorią wykładni prawa, nie istnieje czyste, abstrakcyjne znaczenie przepisu, które mogłoby być przyjęte bez jakichkolwiek zabiegów interpretacyjnych. Nawet pozornie proste przepisy wymagają bowiem dokonywania pewnych założeń i przyjmowania pewnych definicji i konkretnego rozumienia słów i kontekstów. Organ winien był zatem podjąć próbę zinterpretowania norm prawnych odwołując się do aksjologicznej racjonalności ustawodawcy oraz kierując się systemowymi, celowościowymi bądź funkcjonalnymi regułami wykładni prawa.

 


Data odpowiedzi:
2019-10-08
Opis odpowiedzi:
Stanowisko uwzględnione (wyrok z 8 października 2019 r., sygn. akt II SA/Rz 810/19).
W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego fakt pozostawania w związku małżeńskim przez osoby wymagające opieki nie może być uważany za przesłankę odmowy prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, gdy małżonek obowiązany do sprawowania opieki nie jest obiektywnie zdolny tego obowiązku wypełnić, a zrealizować tę pomoc jest w stanie w zastępstwie współmałżonka nie mającego takiej możliwości osoba zobowiązana w dalszej kolejności. Zatem wbrew literalnemu brzmieniu art 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych należy przyjąć, że sam fakt, iż osoba niepełnosprawna pozostaje w związku małżeńskim, zaś jej małżonek nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, nie jest przesądzający. Zdaniem Sądu skarżący wykazał fakt, że uprawniona w pierwszej kolejności do świadczenia pielęgnacyjnego jego matka nie jest w stanie sprawować opieki nad ojcem. Mając wątpliwości w tym zakresie organ powinien był przeprowadzić dowód przeczący tym faktom. Nieprzedstawienie żadnego dowodu na potwierdzenie swojego stanowiska, przy jednoczesnym istnieniu dokumentów potwierdzających stan obiektywnej niemożliwości sprawowania opieki przez współmałżonkę, czyni je dowolnym i arbitralnym, a poczynione w tym zakresie wnioski sprzeczne z celowościową wykładnią ustawy o świadczeniach rodzinnych. Organ doprowadził w ten sposób do sytuacji, w której syn wywiązując się z obowiązku alimentacyjnego względem ojca, rezygnując z zarobkowania, nie może skorzystać z pomocy państwa tylko dlatego, że jego obowiązek alimentacyjny wyprzedza obowiązek alimentacyjny matki, która jednak ze względu na stan zdrowia opieki tej nie może sprawować.