Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie dostępności środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, którego ochrona należy do obowiązków państwa, a sprawny system pomocy i wsparcia w kryzysach zdrowia psychicznego przeciwdziała tragediom indywidualnym i rodzinnym oraz wielkim stratom społecznym, podkreślali uczestnicy II Kongresu Zdrowia Psychicznego - sygnatariusze Deklaracji Warszawskiej II. Dostępne dane i prognozy na temat zdrowia psychicznego pokazują, że zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem.

Wobec powyższego oraz wciąż nierozwiązanych problemów w systemie opieki psychiatrycznej, na co wielokrotnie wskazywał Rzecznik Praw Obywatelskich, sygnały o brakach w środowiskowym systemie wsparcia dedykowanym osobom z zaburzeniami psychicznymi muszą niepokoić.

Dokonana przez Rzecznika analiza przedstawionej w październiku 2019 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli (dalej jako: NIK) informacji o wynikach kontroli "Pomoc państwa realizowana w formie środowiskowych domów samopomocy udzielana osobom z zaburzeniami psychicznymi" oraz przepisów ustawy o pomocy społecznej (dalej jako: u.p.s.), prowadzi do wniosku, iż poprawa stanu realizacji oferowanej pomocy wymaga działań ustawodawczych oraz ujednolicenia modelu szacowania skali potrzeb w aspekcie dostępu osób potrzebujących do środowiskowych domów samopomocy. Kontrolerzy NIK wskazali bowiem wyraźnie, iż pomoc państwa udzielana osobom z zaburzeniami psychicznymi w formie środowiskowych domów samopomocy nie we wszystkich aspektach była prawidłowo zorganizowana i realizowana.

Patrząc na system środowiskowego systemu wsparcia poprzez pryzmat celu, jakiemu ma służyć winien się on opierać na rzetelnej diagnozie problemu i być odpowiedzią na potrzeby osób, do których jest adresowany. W opinii Rzecznika zasadne wydaje się dokonanie ogólnokrajowej analizy zarówno w aspekcie dostępności środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, jak i oszacowania skali potrzeb. Dla realizacji tego celu konieczne jest wskazanie przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ujednoliconego katalogu źródeł danych, z których jednostki szacujące potrzeby będą korzystały. Postulat ten jest w pełni uzasadniony, gdyż dane z przeprowadzanego przez samorządy i wojewodów rozpoznania potrzeb na te usługi są przekazywane Ministerstwu, które na ich podstawie określa kierunki działań w tym obszarze.

Prowadzenie i rozwój środowiskowych domów samopomocy należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę (art. 18 ust. 1 pkt 5 u.p.s.) oraz powiat (art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.s.). W art. 51c ust. 2 - 5 u.p.s. określono zasady ustalania miesięcznej kwoty dotacji z budżetu państwa na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia placówek, w tym dotyczące możliwości zwiększenia tej dotacji. Rzecznik wskazał, iż w celu ujednolicenia zasad naliczania dotacji z budżetu państwa przekazywanych na funkcjonowanie środowiskowych domów samopomocy wydaje się koniecznością dookreślenie pojęcia "aktualna liczba osób korzystających z usług w ośrodkach" zawartego w art. 51c ust. 2 u.p.s.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz podjęcie stosownych działań prawodawczych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 5 lutego 2020 r. wskazała, iż analizując dostępność oferty środowiskowych domów samopomocy należy odnotować duży wzrost zarówno liczby samych ośrodków, jak i liczby nowych miejsc w placówkach już istniejących. Rosną także nakłady finansowe z budżetu państwa na finansowanie ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Sekretarz Stanu zwróciła także uwagę, że w przeprowadzonej w resorcie w lutym i marcu 2019 r. kontroli Pomoc państwa realizowana w formie środowiskowych domów samopomocy udzielana osobom z zaburzeniami psychicznymi działalność Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w badanym zakresie przez Najwyższą Izbę Kontroli została oceniona pozytywnie, wobec czego w wystąpieniu pokontrolnym nie sformułowano uwag ani wniosków. Należy również podkreślić fakt, że pomoc w formie usług świadczonych w środowiskowych domach samopomocy z całą pewnością stanowi ważny element wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi w środowisku lokalnym. Jednakże jest to tylko jeden z elementów wsparcia środowiskowego oferowanego tej grupie osób, pomoc społeczna nie może więc ponosić konsekwencji problemów spowodowanych brakiem dostępności do usług organizowanych w ramach innych systemów.