Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Apelacja od wyroku Sądu Rejonowego w sprawie o przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.

Odmawiając bezpośredniego zastosowania Konstytucji w niniejszej sprawie sąd stwierdził, że kwestia wygaszania stosunków pracy z mocy ustawy była już w przeszłości rozstrzygana przez Trybunał Konstytucyjny. Według tego orzecznictwa ustawodawca może dokonywać przekształceń ustrojowych, w tym również takich, które dotyczą reformowania administracji publicznej i stanowią ingerencję w sferę ukształtowanych wcześniej stosunków pracowniczych.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich powołane przez sąd orzecznictwo jest całkowicie nieadekwatne w niniejszej sprawie. W sprawie tej nie chodzi bowiem o jakiekolwiek zmiany organizacyjne w funkcjonowaniu administracji publicznej, ale o to, że państwo dysponujące zdolnością regulacyjną zachowało się nieuczciwie. Najpierw przez wiele lat zapewniało, że złożenie przez pracownika zgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego o pełnieniu służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa nie pociąga za sobą żadnych negatywnych konsekwencji, a następnie uznało, że okoliczność ta stanowi podstawę wygaśnięcia stosunku pracy. W tym przypadku więc prawo stało się w istocie swoistą pułapką zastawioną na pracowników służby zagranicznej. Sądy nie powinny zaś udzielać ochrony takim nieuczciwym zachowaniom publicznego pracodawcy, nawet wówczas, gdy owa nieuczciwość została ubrana w szaty obowiązującego prawa.

Na mocy art. 3 ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów stosunek pracy powoda wygasł w dniu 5 kwietnia 2019 r., a więc zgodnie z dyspozycją powołanego przepisu po upływie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy. Pracodawca powoda poinformował go pisemnie o wygaśnięciu stosunku pracy z mocy prawa, wskazując, że przyczyną wygaśnięcia stosunku pracy jest złożenie dokumentów potwierdzających pracę lub służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z tymi organami.

Rzecznik zauważył, że do czasu wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego obciążał jedynie osoby wchodzące w skład służby zagranicznej w rozumieniu ustawy o służbie zagranicznej. Aktualnie obowiązek ten został rozciągnięty także na osoby niebędące członkami służby zagranicznej. Przed wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej złożone zgodnie z prawdą oświadczenie lustracyjne o pełnieniu służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa nie pociągało za sobą negatywnych konsekwencji. Natomiast w przypadku, gdy sąd w prawomocnym orzeczeniu stwierdził fakt złożenia przez osobę lustrowaną niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, okoliczność ta traktowana była jako obligatoryjna przesłanka pozbawienia tej osoby funkcji publicznej.

W ocenie Rzecznika w tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że osoby wchodzące w skład służby zagranicznej, które przed wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej złożyły zgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne o pracy lub pełnieniu służby w organach bezpieczeństwa lub współpracy z tymi organami, mogły oczekiwać, opierając się na gwarancjach danych im przez ustawodawcę, a także wynikających z samego celu postępowania lustracyjnego, że treść takiego oświadczenia nie pociągnie za sobą negatywnych konsekwencji w zakresie łączącego ich z pracodawcą publicznym stosunku pracy. Zdaniem Rzecznika to przyrzeczenie publiczne zawarte w treści obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa, zostało złamane. Dlatego art. 3 ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i prawa, rodzi bowiem przekonanie, że władzy publicznej i jej przyrzeczeniom zawartym w obowiązującym prawie, nie należy w żadnej mierze ufać.